3 kroki do odzyskania darowizny. Odwołanie nie wystarczy? [OPŁATY, TERMINY, POZEW]

„Jakiś czas temu podarowałem synowi i synowej mieszkanie, ale ze względu na ich naganne zachowanie w stosunku do mnie, chciałbym je odzyskać. W jaki sposób można to zrobić zgodnie z prawem i skutecznie?” – pyta Czytelnik. Przede wszytkom należy pamiętać, iż darowiznę można odwołać tylko w określonych przypadkach.

Krok 1. Sprawdź czy możesz odwołać darowiznę
Krok 2. Złóż oświadczenie o odwołaniu darowizny
Krok 3. Złóż pozew do sądu
Podsumowanie

Poniżej krok po kroku omawiamy najważniejsze przepisy dotyczące odwołania darowizny.

Krok 1. Sprawdź czy możesz odwołać darowiznę

Konkretne wskazówki dotyczące tego czy możemy odwołać darowiznę znajdziemy w Kodeksie cywilnym. Jeśli mamy do czynienia z darowizną jeszcze niewykonaną, to warunkiem jest tutaj określona zmiana stanu majątkowego darczyńcy. Zmiana ta powinna mieć taki charakter, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla własnego utrzymania darczyńcy odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb. W grę wchodzi tutaj też uszczerbek dla ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Ważne

W przypadku darowizny wykonanej darczyńca może odwołać darowiznę, jeżeli obdarowany dopuścił się wobec niego rażącej niewdzięczności. Stanowi o tym art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego.

Rażąca niewdzięczność nie została konkretnie zdefiniowana w przepisach. Z tego powodu rodzi wiele wątpliwości interpretacyjnych.

„Użyta w art. 898 § 1 k.c. klauzula generalna „rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy” opiera się na ukształtowanej od wieków, akceptowanej w nauce i uznawanej w orzecznictwie zasadzie, że wprawdzie darowizna jest umową nieodpłatną, jednak okazana przez darczyńcę hojność nakłada na obdarowanego obowiązki natury etycznej, darczyńca ma prawo oczekiwać od niego wdzięczności. Wdzięczność zaś oznacza nakaz postępowania względem darczyńcy w sposób nacechowany życzliwością i dbałością o jego dobrostan. Etyczny nakaz wdzięczności wobec darczyńcy pośrednio obejmuje więc także ochroną osoby mu bliskie, z którymi jest emocjonalnie związany i których krzywda sprawiłaby mu ból. Niewdzięczność, jako przeciwieństwo wdzięczności oznacza postępowanie nie liczące się z odczuciami, potrzebami i dobrem darczyńcy, które może mu przyczynić negatywnych odczuć i obiektywnych szkód. Sankcjonowany prawnie poziom niewdzięczności - niewdzięczność rażącą, uprawniającą do odwołania wcześniejszego rozporządzenia majątkowego, rozumieć należy w powiązaniu z etycznym charakterem obowiązku wdzięczności, jako podejmowanie nacechowanych złą wolą i nie znajdujących usprawiedliwienia w okolicznościach działań, które w sposób oczywisty muszą być boleśnie odczute przez darczyńcę” – podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 6 sierpnia 2014 r. (sygn. akt I CSK 592/13).

Należy pamiętać, iż w każdym przypadku sąd indywidualnie ocenia czy rzeczywiście do takiej rażącej niewdzięczności doszło.

Przykład

Przykładowo w wyroku z 11 stycznia 2023 r. (sygn. akt I ACa 463/21) Sąd Apelacyjny w Krakowie uznał, iż „ istniejący pomiędzy stronami konflikt nie wykracza poza zwykłe konflikty życiowe i rodzinne, zachowanie obdarowanych, pomimo odmowy realizowania w pewnym okresie obowiązku alimentacyjnego, nie cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub oczywistej szkody majątkowej. Jakkolwiek też pozwani nie interesują się obecnie powodem i nie angażują się w jego opiekę, jednakże w świetle całokształtu okoliczności tej sprawy, nie można uznać pozwanych za wyłącznie winnych tej sytuacji. To przede wszystkim powód jest odpowiedzialny za ten konflikt i w konsekwencji brak jest podstaw do przyjęcia rażącej niewdzięczności obdarowanych”.

Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył.

Krok 2. Złóż oświadczenie o odwołaniu darowizny

Jeśli darczyńca po wykonaniu darowizny uzna, iż spotkał się z rażącą niewdzięcznością, może darowiznę odwołać, składając odpowiednie oświadczenie.

Ważne

Należy tu pamiętać o terminie. Darowizna nie może być bowiem odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Odwołania darowizny dokonuje się przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Jeśli chcemy odwołać darowiznę nieruchomości, konieczne będzie zachowanie formy aktu notarialnego.

Zgodnie z art. 898 § 2 k.c. zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Ważne

„Oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie powoduje przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu” - czytamy w uchwale Sądu Najwyższego z 7 stycznia 1967 r. (sygn. III CZP 32/66).

Krok 3. Złóż pozew do sądu

Co w sytuacji, gdy obdarowany uchyla się od obowiązku złożenia oświadczenia woli przenoszącego np. własność nieruchomości? W takim przypadku darczyńca może wytoczyć powództwo o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrocie darowizny. Takie orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli obdarowanego.

Jak napisać pozew o nakazanie złożenia oświadczenia woli?

Pismo wnosimy do sądu okręgowego, gdy wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 000 zł. Jeśli przedmiot darowizny wart jest mniej, to właściwy będzie sąd rejonowy. Jest to sąd miejsca zamieszkania powoda.
Należy prawidłowo oznaczyć strony, przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz rodzaj pisma.
Wnosimy o nakazanie pozwanemu lub pozwanym złożenie określonego oświadczenia woli. Warto w piśmie żądać też zasądzenia od pozwanego kosztów procesowych, a także o dopuszczenie wskazanych przez nas dowodów.
Wskażmy wszystkie okoliczności uzasadniające odwołanie darowizny.
Pamiętajmy o załącznikach (m.in. kopia oświadczenia o odwołaniu darowizny, dowód doręczenia oświadczenia stronie przeciwnej i inne).
Pozew powinien być własnoręcznie podpisany.
Jeżeli wartości przedmiotu sporu wynosi ponad 20 000 złotych, to należy uiścić od pozwu opłatę stosunkową wynoszącą 5% tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 złotych.

Podsumowanie

Nie ma jednoznacznych przepisów, które wskazywałyby na to kiedy tak naprawdę mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością obdarowanego. Każdy bowiem przypadek jest inny. Są to z pewnością sprawy często skompilowane i wymagające fachowej wiedzy, a niekiedy pomocy profesjonalnego pełnomocnika: adwokata czy radcy prawnego.