Subskrybuj nas na Youtube
Po śmierci mojego dziadka jego synowie bardzo szybko chcieli przeprowadzić postępowanie spadkowe w sądzie, aby objąć majątek i go sprzedać. Uważali, że mają do tego prawo jako spadkobiercy ustawowi, tym bardziej że byli zgodni co do sposobu załatwienia sprawy, a ich jedyna siostra, również spadkobierca ustawowy, mieszka na stałe za granicą. Jednak już po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku okazało się, że brat dziadka znalazł testament, w którym cały majątek testator zapisał mieszkającej za granicą córce i jej dziecku, natomiast pominął w nim synów. Na podstawie testamentu wskazującego, że dziedziczy ktoś inny, rodzina chce zmienić postanowienie sądu – pisze pan Karol. – Czy konieczne jest wszczęcie nowego postępowania, czy wystarczy wnieść apelację – zastanawia się czytelnik.
Skoro postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku już się uprawomocniło, to nie można go zaskarżyć do sądu drugiej instancji. Natomiast trzeba zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Może go wnieść każdy zainteresowany, czyli osoba, która ma w tym interes prawny, np. powołana do dziedziczenia w testamencie, a nie dziedzicząca z mocy ustawy. Takie uprawnienia ma nawet pośrednio zainteresowany rozstrzygnięciem, np. wierzyciel spadku, który chce wykazać, że ktoś inny jest spadkobiercą.
Jedynie pewne ograniczenia przy składaniu wniosku dotyczą osoby, która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, jeżeli sąd wydawał pierwsze postanowienie powołujące do dziedziczenia wyłącznie spadkobierców ustawowych. Zdaniem Sądu Najwyższego chodzi tutaj wyłącznie o formalny udział w postępowaniu, a nie o stopień aktywności tej osoby przed sądem. Takie stanowisko SN wyraził w postanowieniu z 4 lutego 2000 r., sprawie o sygn. akt. II CKN 740/98.
Nawet w razie całkowitej bezczynności w sądzie ta osoba nie uniknie zaliczenia w poczet uczestników postępowania. Ale nawet ona ma prawo złożyć wniosek i domagać się ponownego orzekania, jeśli wykaże, że żądanie opiera na takiej podstawie, na którą nie mogła powołać się wcześniej. W tym przypadku chodzi o informację, że został sporządzony testament. Wniosek o zmianę trzeba złożyć przed upływem roku od dnia, w którym powstała możliwość powołania się na testament. W opisanym przez pana Karola przypadku wymóg ten dotyczy córki testatora, która występowała w sprawie najpierw jako spadkobierca ustawowy, a po odnalezieniu testamentu jako spadkobierca testamentowy.
We wniosku należy przede wszystkim dokładnie opisać postanowienie, które wnioskodawca chce uchylić albo zmienić. Oprócz tego należy też wskazać fakty i dowody uzasadniające, że zaskarżone postanowienie nie jest zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. W sprawie opisanej przez pana Karola należy więc zwrócić uwagę sądu na to, że dopiero po pewnym czasie po uprawomocnieniu się postanowienia znalazł się testament, w którym testator nie powołał do dziedziczenia niektórych swoich spadkobierców ustawowych. Skoro ważności tego testamentu nikt nie zakwestionował, należy domagać się, zgodnie z wolą spadkodawcy, aby dziedziczyły po nim osoby tam wyszczególnione. We wniosku można też się domagać przesłuchania świadków, np. osoby, która odnalazła testament. Gdyby wnioskodawcą była córka zmarłego (czyli uczestniczka postępowania o stwierdzenie nabycia spadku), to we wniosku powinna przytoczyć informację, że wcześniej nie wiedziała o istnieniu testamentu, a wniosek składa przed upływem roku od dnia, w którym się o tym dowiedziała.
Po dopełnieniu tych wszystkich formalności i wobec braku zakwestionowania ważności testamentu sąd będzie miał prawo ponownie orzec w sprawie sposobu dziedziczenia po dziadku pana Karola i w ten sposób zmienić prawomocne już postanowienie.
Opisana tutaj procedura uchylenia lub zmiany stwierdzenia spadku jest jedyną dopuszczalną. Po jej przeprowadzeniu sąd wyda nowe postanowienie i wskaże nowych spadkobierców mających prawo do masy spadkowej. Gdyby jednak synowie dziadka już rozporządzili odziedziczonym mieniem, np. sprzedali je, to będą musieli rozliczyć się z nowymi spadkobiercami.
Podstawa prawna
Art. 1025 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380). Art. 679 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
OPINIA EKSPERTA
/>
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydawane jest przez sąd właściwy dla ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, na wniosek zainteresowanego (najczęściej domniemanego spadkobiercy) w trybie nieprocesowym. Sąd z urzędu bada, kto jest spadkobiercą – w tym w szczególności czy spadkodawca pozostawił testament. Niekiedy jednak fakt sporządzenia testamentu nie jest znany sądowi ani uczestnikom postępowania, ponieważ dokument ten może być odnaleziony w późniejszym czasie bądź ktoś zataił jego istnienie. Zgodnie z art. 1025 par. 2 k.c. prawomocne stwierdzenie nabycia spadku stwarza domniemanie, że osoba w nim wymieniona jest spadkobiercą. Istotne zagadnienie stanowi więc możliwość wzruszenia prawomocnego postanowienia, tak aby uwzględniało ono nowo odnaleziony testament. Ustawodawca przewidział taką możliwość w art. 679 par. 1 k.p.c. Wniosek wszczynający postępowanie o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku może złożyć każdy zainteresowany. Roczny termin na złożenie wniosku ma charakter zawity, co oznacza, że jest nieprzekraczalny i sąd nie może go przywrócić nawet w wyjątkowych okolicznościach.
W postanowieniu Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 r., w sprawie o sygn. akt III CKN 108/98, podkreślono, że postanowienie stwierdzające nabycie spadku ma powagę rzeczy osądzonej w zakresie przedmiotu rozstrzygnięcia, pomimo dopuszczalności jego uchylenia lub zmiany. Warto również dodać, że w omawianym trybie dopuszczalna jest także zmiana notarialnego poświadczenia dziedziczenia oraz zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego dokonanego w testamencie. Na zakończenie trzeba zwrócić uwagę, że zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 7 marca 1968 r. w sprawie o sygn. akt II CR 102/68 prawomocne postanowienie zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, ma charakter postanowienia stwierdzającego nabycie spadku a w rezultacie może ulec dalszej zmianie w opisanym powyżej trybie, przykładowo jeśli okazałoby się, że testament został skutecznie odwołany bądź zmieniony.