W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów opublikowano założenia projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Celem regulacji, przygotowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości, jest przyspieszenie, uproszczenie i zwiększenie efektywności postępowań przed sądami administracyjnymi poprzez likwidację zbędnych barier formalnych oraz doprecyzowanie niektórych przepisów proceduralnych.

  • Projekt przewiduje uproszczenie zasad składania dokumentów potwierdzających umocowanie, gdy sąd ma dostęp do odpowiedniego rejestru.
  • Nowelizacja dostosowuje przepisy dotyczące skuteczności doręczeń pocztowych do prawa unijnego, znosząc wyłączność operatora publicznego.
  • Wprowadzona zostanie instytucja „amicus curiae”, umożliwiająca sądowi pozyskiwanie opinii od organizacji społecznych i organów administracji.
  • Zniesienie obowiązku przedkładania dokumentów umocowania w określonych przypadkach

W aktualnym stanie prawnym strony postępowania sądowo-administracyjnego zobowiązane są do przedstawiania dokumentu pełnomocnictwa (lub jego uwierzytelnionego odpisu) nawet wówczas, gdy sąd może samodzielnie zweryfikować umocowanie pełnomocnika w rejestrze publicznym (np. KRS, CEIDG). Projekt ustawy przewiduje zniesienie tego obowiązku w sytuacji, gdy sąd ma dostęp do wykazu lub rejestru publicznego, na podstawie którego może ustalić tożsamość i umocowanie pełnomocnika. Zmiana ta zmniejszy obciążenia biurokratyczne, ujednolici praktykę z postępowaniem cywilnym oraz przyspieszy rozpoznanie sprawy.

Doręczenia pocztowe – pełna zgodność z prawem unijnym

Dotychczas art. 83 § 3 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935) uznawał za skuteczne wniesienie pisma do sądu tylko wtedy, gdy dokonano go za pośrednictwem operatora wyznaczonego do świadczenia usług powszechnych. Takie rozwiązanie zostało zakwestionowane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyrok TSUE z 27 marca 2019 r., C-545/17), jako naruszające swobodę świadczenia usług. Projekt zakłada umożliwienie wniesienia pisma za pośrednictwem dowolnego operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 366), jak również operatorów działających na terenie innych państw członkowskich UE, EFTA lub Konfederacji Szwajcarskiej.

Instytucja przyjaciela sądu (amicus curiae)

Projekt wprowadza instytucję amicus curiae – przyjaciela sądu – wzorowaną na rozwiązaniach znanych w praktyce sądów konstytucyjnych i międzynarodowych. Sąd administracyjny, jeżeli uzna to za potrzebne dla wyjaśnienia istotnych zagadnień sprawy, będzie mógł zwrócić się z urzędu do organizacji społecznej lub organu administracji publicznej o przedstawienie pisemnego stanowiska (opinii). Opinie te nie będą wiążące dla sądu, ale mogą wzbogacić jego perspektywę, zwłaszcza w sprawach precedensowych, mających wpływ na dużą grupę obywateli lub spraw istotnych z punktu widzenia interesu publicznego.

Uporządkowanie zasad łączenia spraw

Zgodnie z aktualnym stanem prawnym, sąd może połączyć kilka spraw do łącznego rozpoznania, jednak brak jest jednoznacznych przesłanek ograniczających tę możliwość w razie nadmiernej liczby skarg. Projekt ustawy wprowadza wyraźne kryterium: połączenie kilku spraw będzie dopuszczalne tylko wtedy, gdy nie spowoduje to nadmiernego przedłużenia postępowania. Przepis ten ma szczególne znaczenie w przypadku rozpoznawania wielu skarg dotyczących jednej decyzji administracyjnej, gdy liczba stron i okoliczności faktyczne mogą utrudniać terminowe zakończenie sprawy.

Ograniczenie prawa do skargi kasacyjnej organizacji społecznych

Nowelizacja zakłada wyłączenie możliwości wniesienia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego przez organizacje społeczne, które uczestniczyły w postępowaniu na prawach strony. Ma to na celu ochronę interesu głównej strony postępowania, gdy wyrok sądu I instancji jest dla niej korzystny, a skarga kasacyjna wniesiona jedynie przez organizację społeczną mogłaby podważyć ten korzystny wynik. Pozostałe uprawnienia organizacji społecznych w postępowaniu sądowo-administracyjnym pozostają bez zmian – nadal będą mogły uczestniczyć w postępowaniu i przedstawiać swoje stanowiska.

Zwrot wpisu od zażalenia w przypadku jego uwzględnienia

Projekt zakłada likwidację ograniczenia, zgodnie z którym wpis od zażalenia podlega zwrotowi wyłącznie w razie uwzględnienia zażalenia na postanowienie o grzywnie. W nowym stanie prawnym wpis będzie podlegał zwrotowi w każdym przypadku uwzględnienia zażalenia. Uzasadnieniem zmiany jest ochrona obywatela przed negatywnymi skutkami błędów sądu – obywatel, którego zażalenie zostało uwzględnione, nie powinien ponosić kosztów za wadliwe działanie organu wymiaru sprawiedliwości.

Podstawa prawna

Projekt ustawy znajduje się na etapie przygotowań do przedłożenia Radzie Ministrów. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów przypada na II kwartał 2025 r. Przepisy nowelizacji mają charakter deregulacyjny i porządkujący, a ich wejście w życie przyczyni się do zwiększenia sprawności postępowań przed sądami administracyjnymi.