Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zawarcie małżeństwa może zostać unieważnione w sytuacjach, gdy oświadczenie składane przy jego zawieraniu zostało obarczone poważnymi wadami.

Przepisy te wskazują na trzy główne przesłanki unieważnienia małżeństwa, a są to:

  • wyłączenie świadomego wyrażenia woli,
  • złożenie oświadczenia pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby oraz
  • pod wpływem groźby.

Każdy z tych przypadków wiąże się z niezgodnością rzeczywistej woli osoby składającej oświadczenie z tym, co zostało wyrażone w chwili zawarcia małżeństwa, a więc stanowi poważne naruszenie zasad prawnych dotyczących zawierania małżeństw.

Stan wyłączający świadome wyrażenie woli

W pierwszym przypadku unieważnienia małżeństwa mówimy o sytuacji, w której osoba składająca oświadczenie o zawarciu małżeństwa znajduje się w stanie, który uniemożliwia jej świadome wyrażenie woli. Może to dotyczyć osób, które z różnych powodów nie są w stanie w pełni kontrolować swojego zachowania lub podejmować świadomych decyzji. Przykładem takich okoliczności mogą być choroby psychiczne, zaburzenia psychiczne czy też chwilowe utraty zdolności umysłowych, np. w wyniku zatrucia lub przemijających stanów chorobowych. Zawarte w Kodeksie rodzinno-opiekuńczym przepisy nie wymagają pełnej utraty świadomości – wystarczy, by osoba w chwili składania oświadczenia nie była w pełni świadoma swoich działań.

Błąd co do tożsamości drugiej osoby

Błąd w składaniu oświadczenia dotyczącego zawarcia małżeństwa, który prowadzi do unieważnienia małżeństwa, wiąże się z pomyleniem tożsamości osoby, z którą zawiera się związek małżeński. W takim przypadku osoba składająca oświadczenie uważa, że zawiera małżeństwo z jedną osobą, podczas gdy w rzeczywistości chodzi o inną osobę. W tym przypadku istotne jest, by błąd dotyczył samej tożsamości drugiej strony – nie zaś jej przymiotów, cech zewnętrznych, czy cech charakterologicznych. Tak więc, jeśli ktoś zawrze małżeństwo, myśląc, że bierze ślub z A, a w rzeczywistości bierze ślub z B, to zawarte małżeństwo może zostać unieważnione.

Warto zaznaczyć, że błąd dotyczący cech zewnętrznych, takich jak wygląd, lub przekonanie o nieistniejącej cesze charakteru drugiej osoby, nie stanowi podstawy do unieważnienia małżeństwa. Prawo wymaga, aby pomylenie dotyczyło samej tożsamości drugiej osoby, nie zaś jej cech osobowościowych.

Złożenie oświadczenia pod wpływem groźby

Oświadczenie o zawarciu małżeństwa złożone pod wpływem groźby jest również powodem do jego unieważnienia. Groźba, która wywiera wpływ na decyzję o zawarciu małżeństwa, polega na psychicznej presji wywieranej na drugą osobę w celu zmuszenia jej do działania wbrew jej woli. Może to być groźba słowna, pisemna lub wyrażona w jakikolwiek inny sposób, by wywołać uzasadniony strach o spełnienie tej groźby. Zagrażać może zarówno bezpieczeństwu osoby składającej oświadczenie, jak i osobom jej bliskim. W przypadku, gdy osoba składająca oświadczenie o małżeństwie znajduje się pod wpływem groźby wywołującej u niej obawę o życie, zdrowie lub wolność, jej decyzja o zawarciu małżeństwa nie jest w pełni świadoma, a małżeństwo może zostać unieważnione.