Subskrybuj nas na Youtube
Jestem wdową, mam trójkę dzieci, ale wszystkie od lat mieszkają i pracują za granicą – pisze pani Stanisława. – Chciałabym im przekazać pamiątki rodzinne, tzn. numizmaty, białą broń i portrety, ale uważam, że największą część mojego majątku, w skład którego wchodzą różne nieruchomości, powinnam pozostawić kuzynce, która opiekuje się mną od kilku lat. Waham się, jak mam postąpić: czy wystarczy, że sama napiszę testament, czy lepiej będzie, jeśli skorzystam z pomocy notariusza – zastanawia się czytelniczka.
Testament jest czynnością prawną, która może być przeprowadzona na kilka różnych sposobów. W Polsce przez lata popularne były testamenty sporządzane osobiście przez testatora (tzn. testamenty własnoręczne) oraz testamenty notarialne. W miarę wzrostu świadomości prawnej społeczeństwa rośnie rola tego ostatniego dokumentu. Marginalizowane jest natomiast znaczenie innych rodzajów testamentów, dość popularnych w minionej epoce. Mowa tu o testamentach allograficznych, podczas sporządzania których spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę w obecności dwóch świadków – osób urzędowych. Mogą to być: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu lub gminy, albo kierownik urzędu stanu cywilnego. Osoby urzędowe będące świadkami przyjmują oświadczenia woli i sporządzają protokoły w sposób określony w ustawie. Tego rodzaju testamenty, jak wskazuje praktyka, bardzo często obarczone są różnego rodzaju błędami.
Wszystkie wymienione sposoby sporządzenia „ostatniej woli” mają taka samą moc prawną i wywierają takie same skutki.
Sporządzenie testamentu jest czynnością osobistą, ponieważ nie można go sporządzić przez pełnomocnika. Testament może napisać każda osoba pełnoletnia, o ile nie została ubezwłasnowolniona. Dopóki żyje spadkodawca, nie wywołuje on skutków prawnych – spadkodawca może dowolnie dysponować swoim majątkiem, może testament zmienić, odwołać lub sporządzić kolejne.
Testament własnoręczny, zwany też holograficznym, by był ważny, musi być w całości napisany własnoręcznie, opatrzony podpisem i datą jego sporządzenia. Co warte pokreślenia – testament napisany za pomocą komputera lub podyktowany komuś i jedynie podpisany przez spadkodawcę nie będzie ważny. Wbrew powszechnym poglądom przy sporządzaniu testamentu własnoręcznego obecność świadków nie jest wymagana.
Jednakże w praktyce dość często pojawiają się wątpliwości, czy testament został rzeczywiście sporządzony własnoręcznie – w takiej sytuacji sprawy o nabycie spadku trafiają do sądu, co znacząco wydłuża i komplikuje proces spadkobrania. Jednak nie tylko z tego powodu warto rozważyć sporządzenie testamentu przed notariuszem. Notariusz nie tylko potwierdzi tożsamość spadkodawcy, ale również upewni się, jaka jest rzeczywista wola testatora, co pozwoli uniknąć wątpliwości dotyczących zarówno osoby, która testament sporządziła, jak i jego zapisów. Jest to szczególnie istotne w przypadku bardziej skomplikowanych rozporządzeń. W omawianym przypadku na przykład czytelniczka zamierza przekazać główną część majątku kuzynce, pomijając dzieci, a to może wywołać protesty i próbę podważenia testamentu. Obecność notariusza przy sporządzaniu testamentu gwarantuje jego poprawność pod względem prawnym.
Często zdarza się, że z testamentów własnoręcznych wynikają nie takie skutki, jakich oczekiwałby spadkodawca. Brak wiedzy prawniczej testatora powoduje, że w testamentach własnoręcznych popełnia błędy dotyczące np. zapisów czy wydziedziczenia. Trzeba pamiętać, że nieprecyzyjne zapisy mogą doprowadzić do sporu pomiędzy spadkobiercami, a wówczas testament będzie podlegał ocenie sądu i może się zdarzyć tak, że wola spadkodawcy wyrażona w testamencie zostanie zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego zastąpiona zasadami ustawowymi – oznacza to, że w pierwszej kolejności dziedziczyć będą małżonek i dzieci, o ile są, a w razie ich braku dalsi krewni, a nie osoby wskazane przez spadkodawcę.
Jeśli testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, podważenie go jest stosunkowo trudne. Czynności notarialne dokonane przez notariusza mają charakter dokumentu urzędowego. Zaprzeczenie jego treści może nastąpić tylko w szczególnych okolicznościach – osoba, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego, powinna te okoliczności udowodnić. Generalnie złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego daje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że osoba składająca takie oświadczenie uzyska zamierzone przez siebie efekty. Notariusz, jako profesjonalista, wytłumaczy wszelkie zawiłości związane z testamentem oraz zaproponuje taką jego treść, która pozwoli w pełni zrealizować zamierzenia testatora na wypadek jego śmierci.
Testament notarialny sporządzany jest przez notariusza. Czynność ta z reguły odbywa się w kancelarii notarialnej, ale w sytuacji wyjątkowej, gdy np. stan zdrowia testatora nie pozwala mu na stawienie się w kancelarii notarialnej, testament może być sporządzony w jego mieszkaniu, domu opieki czy w szpitalu.
Warto wiedzieć, że testament notarialny może na prośbę testatora zostać zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT) utworzonym przez Krajową Radę Notarialną. Rejestracja taka jest warta rozważenia, ponieważ dla spadkodawcy jest bezpłatna, a jednocześnie umożliwia zainteresowanym szybkie odszukanie testamentu po śmierci testatora.
Podstawa prawna
Art. 941, art. 949–950, art. 968 par. 1, art. 9811 ustawy z 24 marca 1963 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r. poz. 360).
OPINIA EKSPERTA
/>
Każdy, kto przygotowuje się do sporządzenia testamentu, powinien zasięgnąć rady specjalisty, tzn. notariusza. Wizyta u niego z pewnością pozwoli uniknąć w przyszłości problemów ze spadkobraniem, a także da pewność, że rozrządzenie testatora będzie zgodne z obowiązującymi przepisami. W opisanej przez panią Stanisławę sytuacji należałoby rozważyć powołanie do całego spadku kuzynki, natomiast rzeczy stanowiące pamiątki rodzinne przekazać dzieciom w drodze zapisu zwykłego lub, co jest o wiele bardziej bezpieczne i pewne, w drodze zapisu windykacyjnego. Takie rozwiązanie pozwoli nabyć kuzynce cały majątek, w skład którego wchodzą wszystkie nieruchomości, z wyłączeniem rzeczy przekazanym dzieciom. Warto tutaj zwrócić uwagę na różnice, jakie istnieją między zapisem zwykłym a windykacyjnym, i dlaczego jest on korzystniejszy dla zapisobierców.
Artykuł 968 par. 1 kodeksu cywilnego umożliwia spadkodawcy nałożenie na spadkobiercę ustawowego lub testamentowego zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy). Po stronie zapisobiercy powstaje prawo żądania wykonania zapisu przez spadkobiercę niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Tym samym zapisobierca nabywa zapisane mu przedmioty nie bezpośrednio, lecz niejako za pośrednictwem spadkobiercy. Praktyka wskazuje, że spadkobierca nie zawsze chętnie i we wskazanym czasie wywiązuje się z wykonania zapisu zwykłego. W tej sytuacji zapisobiercy pozostaje dochodzenie wykonania zapisu na drodze sądowej, co pochłania dużo czasu i kosztów.
Jak już wyżej wspomniałem, o wiele korzystniejszy dla zapisobiercy jest zapis windykacyjny. W przeciwieństwie do zapisu zwykłego może być on zamieszczony tylko w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Instytucja ta została wprowadzona do kodeksu cywilnego ustawą z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 85, poz. 458). Dodano do kodeksu art. 9811 , który stwierdza, że w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabyła przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). Jak więc widać zapisobierca nabywa niezwłocznie przedmiot zapisu (w opisanym przypadku numizmaty, białą broń i portrety), bez zbędnego pośrednictwa spadkobiercy.