Subskrybuj nas na Youtube
Chodzi o takie sprawy:
• w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, ze wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki;
• swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
• osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
• w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron;
• w których w niższej instancji brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia;
• o ważność aktu prawnego sporządzonego z jego udziałem lub przez niego rozpoznanego;
• w których występował jako prokurator;
• o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.
Mogą też pojawić się sytuacje, nie wymienione powyżej, które jednak mogą wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego. Najogólniej, podstawą wyłączenia mogą być stosunki o charakterze emocjonalnym, jak np. przyjaźń, sympatia, ale też niechęć, czy nienawiść (por. wyrok SA w Łodzi z 02.10.2014 r., I ACa 342/14). Także osobiste powiązania gospodarcze (powiązania majątkowe, kredytowe) mogą stanowić podstawę wyłączenia. Skoro jednak ustawa przewiduje możliwość wyłączenia sędziego na podstawie innych okoliczności, niewymienionych na wstępie, to trzeba zaznaczyć, że każdy przypadek będzie wymagał indywidualnego podejścia i ustalenia, czy dane okoliczności faktycznie mogą podważyć wiarę w bezstronność sędziego. Co istotne, ustawa nie przytacza wskazówek co do rodzaju okoliczności mogących wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego. Strona powinna przytoczyć konkretne okoliczności, na podstawie których wyraża uzasadnioną obawę o braku bezstronności sędziego. Mogą one dotyczyć stosunków pozasądowych istniejących jeszcze przed wszczęciem procesu sądowego, jak i okoliczności zaistniałych na poszczególnych na poszczególnych etapach procesu, czy tez poszczególnych czynności procesowych (por. postanowienie SA w Poznaniu z 30.12.2013 r., III AUz 117/13).
Subiektywne i obiektywne wątpliwości
Wyłączenie sędziego staje się niezbędne wobec wystąpienia już choćby subiektywnej wątpliwości co do bezstronności sędziego. Taka wątpliwość musi być przy tym jednak uzasadniona, a osoba, która wnosi o wyłączenie sędziego powinna uprawdopodobnić wystąpienie okoliczności, które mogą obiektywnie rzutować na bezstronność i niezawisłość sędziowską (por. postanowienie SN z 14.092017 r., V CO 165/17). Nie wystarczy sama wątpliwość strony co do bezstronności sędziego. Odczucie co do tych wątpliwości musi być uzasadnione w okolicznościach danej sprawy (por. postanowienie SN z 10.01.2017 r., III UO 3/16)
Niezadowolenie strony nie uzasadnia wyłączenia
Nie uzasadnia wyłączenia sędziego teza, że w określonych sprawach sędzia orzekał w określony sposób, które wnioskodawca ocenia jako niekorzystny dla siebie. Tym bardziej wniosek taki będzie bezpodstawny, gdy przegląd spraw z udziałem takiego sędziego jest wybiórczy, przypadkowy i oderwany od konkretnych okoliczności poszczególnych spraw (por. postanowienie SN z 07.12.2016 r., II UO 6/16). Podobnie bezpodstawne będzie oparcie wniosku na niezadowoleniu strony z wydanego w poprzedniej sprawie rozstrzygnięcia, czy też wcześniejsze rozpoznanie sprawy o podobnym stanie faktycznym i z udziałem częściowo tych samych stron (por. wyrok SA w Białymstoku z 21.10.2016 r., I ACa 461/16).
Nie przesądza o stronniczości samo przeświadczenie strony postępowania sądowego, że sędzia prowadzi proces wadliwie, sprzecznie z regułami procedury cywilnej (postanowienie SA w Krakowie z 26.06.2014 r., I ACz 1128/14).
Znajomości sędziego
Jeśli sędzia zmierza swym zachowaniem jedynie do wykazania słuszności swoich własnych poglądów prawnych, to powstaje uzasadniona wątpliwość co do bezstronności sędziego. Tym bardziej, jeśli odbywa się to kosztem efektywnego udzielenia ochrony poszukiwanej przez strony (por. wyrok SN z 16.06.2016 r., SNO 21/16). Znajomość danej osoby przez sędziego wynikająca wyłącznie z zetknięcia się z nią przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie jest okolicznością uzasadniającą wyłączenie sędziego (por. wyrok SA w Szczecinie z 17.09.2014 r., I ACa 354/14). Jednakże nawet stosunki wyłącznie służbowe mogą – ze względu na osobistą znajomość oraz osobisty charakter kontaktów – zostać uznane za stosunki tego rodzaju, że wywołają w odbiorze zewnętrznym uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziów (por. postanowienie SN z 10.03.2015 r., II UO 1/15). Sama znajomość sędziego z uczestnikami postępowania nie stanowi jeszcze podstawy do wyłączenia od rozpoznania. Jeśli zaś ta znajomość doprowadzi do powstania u obiektywnego, nie zainteresowanego w sprawie, zewnętrznego obserwatora uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności sędziego, wówczas sędzia może być oczywiście wyłączony od rozpoznania sprawy (por. postanowienie SA w Rzeszowie z 24.08.2012 r., I Acz 509/12).
Budowanie społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości
Celem wprowadzenia instytucji wyłączenia sędziego jest zapewnienie sprawowania wymiaru sprawiedliwości w warunkach optymalnych. Chodzi o wyłączenie wątpliwości co do bezstronności sędziego i to zarówno wątpliwości stron, jak i samego sędziego co do obiektywnego rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienie SN z 21.11.2.106 r., II UO 5/16). Wspomniana instytucja służy uniknięciu sytuacji, które mogłyby postawić sędziego pod pręgierzem kierowanych pod jego adresem nieuzasadnionych zarzutów o brak bezstronności. Mogą to być także przyczyny niezawinione przez sędziego lub nawet niezależne od niego (por. postanowienie SN z 17.12.2014 r., I UO 3/14). Instytucja wyłączenia sędziego nie może być za to wykorzystywana jako środek przeciwdziałania ewentualnym naruszeniom prawa, albo przeciwdziałaniu przewlekłości postępowania. Wspomniane już powiązanie subiektywnych wrażeń strony o konieczności wyłączenia sędziego i przesłanek obiektywnych oznacza konieczność zaistnienia konkretnych faktów, które mogą świadczyć o różnym traktowaniu stron lub nieprzychylności wobec jednej ze stron. Nie wystarczy sama potencjalna możliwość takiego zachowania sędziego i stosunku do stron (por. postanowienie SA w Szczecinie z 29.08.2012 r., III AUz 95/12). Sędzia orzekający w sprawie nie tylko powinien zachowywać się rzeczywiście zgodnie ze standardami niezawisłości i bezstronności, ale także jego zachowanie powinno odpowiadać takim standardom w ocenie zewnętrznej. Instytucja wyłączenia sędziego zmierza bowiem do budowania społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości (por. postanowienie SN z 23.11.2011 r., III SO 9/11).
Wniosek o wyłączenie
Jeśli pojawią się wątpliwości co do bezstronności sędziego, należy złożyć wniosek o jego wyłączenie. Wniosek powinien zawierać wskazanie sędziego, którego dotyczy. Przyczyny wyłączenia należy uprawdopodobnić. Wniosek należy zgłosić przed przystąpieniem do rozprawy. Późniejsze złożenie wniosku jest dopuszczalne wówczas, gdy przyczyna wyłączenia powstała później lub strona poznała ją dopiero po przystąpieniu do rozprawy. Do czasu rozstrzygnięcia w przedmiocie wyłączenia, sędzia co prawda może podejmować dalsze czynności procesowe, ale nie może wydać orzeczenia lub zarządzenia kończącego postępowanie w sprawie.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1822 z późn. zm.) – art. 48 § 1, art. 49, art .50.