Subskrybuj nas na Youtube
Przed sądem toczy się sprawa, w której zostałem pozwany o zapłatę zaległego czynszu. Uważam, że sędzia prowadzi ją w sposób nieobiektywny, uchyla pytania, które zadaję świadkom, natomiast dopuszcza wszystkie stawiane przez powoda – skarży się pan Piotr. – Ostatnio dowiedziałem się, że łączą go stosunki towarzyskie z córką właściciela mieszkania, który pozwał mnie o zaległy czynsz, prawdopodobnie jest nawet jej konkubentem. Czy mogę domagać się wyłączenia go ze sprawy, skoro nie jest bezstronny – pyta czytelnik
/>
Pozwany ma prawo domagać się wyłączenia sędziego i w tym celu zgłosić wniosek na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy. Powinien w nim podać nazwisko i imię sędziego oraz uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia, a także zwięźle je uzasadnić, czyli wskazać konkretne fakty, które wywołują wątpliwości co do jego bezstronności. Nie wystarczy stwierdzenie, że sędzia nie jest obiektywny, skoro prawdopodobnie jest konkubentem córki powoda. Jeśli wniosek zostanie złożony już po rozpoczęciu przez sąd prowadzenia rozprawy, należy uzasadnić, że o przyczynach nie wiedziało się wcześniej bądź powstały dopiero po jego przystąpieniu do rozprawy.
Na temat zarzutów dotyczących bezstronności sędziego wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy. Stwierdził, że nie może być skuteczną podstawą wniosku o wyłączenie sędziego zarzut, iż prowadząc postępowanie, narusza przepisy procesowe (postanowienie z 2 maja 1974 r., sygn. akt ICZ 48/74 ), podobnie jak to, że reprezentuje pogląd prawny niekorzystny dla strony (postanowienie SN z 20 lutego 1976 r., sygn. akt II CZ 8/76). Z kolei – zdaniem SN – wystarczającą przyczyną do wyłączenia sędziego na wniosek strony jest to, że w ostry i subiektywny sposób reaguje na postawione mu zarzuty przez tę właśnie stronę (postanowienie SN z 18 kwietnia 1977 r., sygn. akt II CZ 32/77 ), a także stosunek zażyłości między matką, żoną lub dziećmi sędziego, a jedną ze stron (postanowienie SN z 12 kwietnia 1976 r., sygn. akt IV CZ 17/76 ), lub niechętny stosunek okazywany stronie podczas prowadzonego postępowania (postanowienie SN z 7 listopada 1984 r., sygn. akt II CZ 117/84).
Można domagać się wyłączenia konkretnego sędziego albo nawet kilku sędziów orzekających w tym samym sądzie, ale przepisy nie zezwalają na złożenie jednego wniosku, w którym strona domaga się wyłączenia od razu całego sądu. Nie wyklucza to jednak możliwości wniesienia oddzielnych wniosków o wyłączenie poszczególnych sędziów (oczywiście każdy musi być w sposób przekonujący uzasadniony) – wtedy może dojść do wyłączenia wszystkich. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że wyłączenie wszystkich sędziów danego sądu lub wydziału od udziału w sprawie może nastąpić dopiero w razie wykazania, że do każdego z nich zachodzą przyczyny wyłączenia (postanowienie z 13 października 1966 r. sygn. akt I CO 7/66 ).
Jeśli wniosek o wyłączenie sędziego zostanie oddalony, to wprawdzie wnioskodawca ma prawo złożyć go ponownie, ale nie może oprzeć go na tych samych przyczynach co poprzednio. Powinien dodać przynajmniej jedną nową okoliczność. W przeciwnym razie sąd jego wniosek odrzuci.
Sędzia może zostać wyłączony od orzekania w konkretnej sprawie również na własne żądanie, gdy istnieją okoliczności, które mogą wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w konkretnej sprawie. Na przykład między nim a jedną ze stron istnieją więzi emocjonalne wynikające z pokrewieństwa, przyjaźni bądź dłuższej znajomości lub powiązania o charakterze gospodarczym, np. majątkowe albo kredytowe.
Podstawa prawna
Art. 48–54 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
OPINIA EKSPERTA
Instytucja wyłączenia sędziego, znana zarówno w procedurze cywilnej (art. 48–52 k.p.c.), jak i karnej (art. 40–44 k.p.k.), jest gwarancją prawa do bezstronnego sądu.
Przyczyny wyłączenia można podzielić na te, które z mocy ustawy zamykają sędziemu drogę do orzekania w danej sprawie, oraz takie, na które może się powołać strona bądź sam sędzia żądający wyłączenia. O ile w pierwszym przypadku to ustawa decyduje o wyłączeniu, o tyle w drugim o wyłączeniu lub jego odmowie rozstrzyga sąd. Postanowienie zapada na posiedzeniu niejawnym w składzie trzyosobowym, zawodowym, po uprzednim wysłuchaniu wyjaśnień złożonych przez sędziego, którego wniosek dotyczy. Na postanowienie odmawiające wyłączenia przysługuje zażalenie.
Przyczyny wyłączenia sędziego z mocy ustawy są taksatywnie wymienione i opierają się na relacjach zależności, bliskości sędziego ze stronami (np. pokrewieństwa, powinowactwa, uprzedniego udziału w sprawie). Ustawodawca nie skatalogował natomiast przyczyn wyłączenia sędziego na wniosek. Wskazał jedynie, że podstawą wniosku może być istnienie uzasadnionej wątpliwości co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Dla przykładu można wskazać, że obawę co do bezstronności sędziego może budzić nierówny sposób traktowania stron. Natomiast kontakty pomiędzy sędzią a zawodowymi pełnomocnikami, o ile ich charakter i intensywność nie odbiegają od przyjętej normy, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (postanowienie SN z 25 sierpnia 1971 r., sygn. akt I CZ 121/71) nie mogą być powodem żądania wyłączenia. W każdym jednak przypadku podstawą wyłączenia mogą być jedynie konkretne fakty, a nie subiektywna ocena.
Zdarza się, że instytucja wyłączenia sędziego jest przez strony utożsamiana z możliwością kwestionowania jego merytorycznych decyzji. W takiej sytuacji wniosek oparty na kwestionowaniu prawidłowości rozstrzygnięcia sądu zostanie oddalony. Właściwą drogą do zwalczania wadliwego orzeczenia jest bowiem jego zaskarżenie. W razie braku możliwości zaskarżenia pozostaje złożenie do protokołu rozprawy zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. z powołaniem naruszonego przepisu. Bywa również i tak, że wniosek o wyłączenie zostaje złożony tylko po to, aby uniemożliwić na czas jego rozpoznawania rozstrzygnięcie sprawy przez danego sędziego. Taki przypadek stanowi formę nadużycia instytucji wyłączenia.
Wniosek o wyłączenie sędziego może zostać złożony pisemnie lub ustnie. Należy w nim wskazać osobę, której dotyczy, oraz przyczyny, dla których został złożony. Jeżeli żądanie wyłączenia dotyczy więcej niż jednego sędziego, podstawy żądania wyłączenia muszą być przypisane do konkretnej osoby. Rygorom wyłączenia podlegają również ławnicy, biegli, kuratorzy, prokuratorzy, referendarze sądowi.