Małżonek nie dziedziczy w kilku różnych sytuacjach. Najprostsza to wówczas, gdy został pominięty w testamencie. Nie dziedziczy również wtedy, gdy zawarł umowę ze spadkodawcą, za jego życia, o zrzeczeniu się dziedziczenia.

Nie dziedziczy, gdy małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód, co jest zrozumiałe, bo nie jest już małżonkiem, ale byłym małżonkiem.

Natomiast również nie dziedziczy, gdy prawomocnym wyrokiem sądu orzeczono separację. Nadal ma status małżonka, ale już nie ma prawa do dziedziczenia.

Nie dziedziczy również wtedy, gdy spadkodawca wystąpił o rozwód lub separację z żądaniem orzeczenia winy tego małżonka, a żądanie okaże się uzasadnione. Opcja ta dokona się wówczas, gdy spadkodawca umrze w trakcie procesu o rozwód czy separację.

Orzeczenie sądu

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Prawo żądania wyłączenia przysługuje każdemu z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Jeśli spadkodawca pozostawił dzieci, bądź wnuków to one mają to prawo. Jeśli zstępnych nie było, ustala się kolejny krąg spadkobierców ustawowych, aż się dojdzie do sytuacji, jaka zaistniała w konkretnej sprawie, np. są rodzice.

Istnieje określony termin zawity na ustalenie wyłączenia małżonka od dziedziczenia, a mianowicie sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, ale nie więcej niż jeden rok od otwarcia spadku, czyli od zgonu spadkodawcy. Termin zawity oznacza, że nie może być przekroczony, a zatem i nie może być przywrócony przez sąd.

Sąd ustala na żądanie spadkobiercy, w drodze jego powództwa, czy żądanie spadkodawcy w zakresie żądania rozwodu lub separacji z wyłącznej winy małżonka jest uzasadnione. Wymaga to od powoda – spadkobiercy wykazania, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia, bo takie są przesłanki orzeczenia rozwodu lub separacji, oraz że winę za to ponosi małżonek żyjący.

Sytuacja małżonka

Udział małżonka w zbiegu z dziećmi to co najmniej ¼, lub połowa, jeśli zmarły pozostawił tylko jedno dziecko. Natomiast jeśli dzieci nie ma, do dziedziczenia dochodzą rodzice, a nawet rodzeństwo, jeśli rodzice nie żyją, lub jedno z rodziców nie żyje.

Szczególnie, jeśli w małżeństwie nie było dzieci, rodzina zmarłego stara się odebrać majątek pozostałemu przy życiu małżonkowi różnymi sposobami, a kiedy jeszcze na dodatek w małżeństwie źle się działo z winy tego drugiego, jest to sposób, z którego spadkobiercy chętnie korzystają, aby wyłączyć małżonka od dziedziczenia.