Subskrybuj nas na Youtube
Istnieje wiele okoliczności, które uniemożliwiają zawarcie małżeństwa. Są wśród nich wiek, pokrewieństwo, powinowactwo czy choroba jednego z narzeczonych. Tylko sąd może uznać je za nieistotne i zezwolić na ślub.
Dla zawarcia małżeństwa niezbędne jest złożenie przez mężczyznę i kobietę, jednocześnie obecnych, przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Przepisy określają, jakie wymogi powinni spełnić nupturienci (osoby mające zawrzeć związek małżeński). Określają też przeszkody do zawarcia małżeństwa. Część z nich ma charakter bezwzględny, natomiast część może być usunięta w drodze zezwolenia sądu.
Przeszkoda wieku
Zasadą dopuszczającą zawarcie małżeństwa jest ukończenie przez zainteresowanych 18. roku życia. Brak przepisowego wieku w odniesieniu do mężczyzny ma charakter przeszkody bezwzględnej. Z kolei kobieta, która ukończyła 16. rok życia, może wystąpić do sądu opiekuńczego o udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa. Sąd zezwoli na zawarcie małżeństwa, jeśli uzna, że zachodzą ważne powody, a ponadto zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
„Ważne powody” nie zostały sprecyzowane ustawowo. W praktyce sądowej przesłanką dominującą jest ciąża kobiety. Samo jednak jej stwierdzenie nie wystarczy jeszcze do udzielenia zezwolenia małoletniej wnioskodawczyni. Konieczne jest ponadto potwierdzenie, że zamierzone małżeństwo nie nasuwa uzasadnionych zastrzeżeń. Uczucie miłości łączące nupturientów powiązane z ich ustabilizowaną sytuacją finansową i dużą dojrzałością społeczną, pragnienie posiadania potomstwa, posiadanie potomstwa zrodzonego już wcześniej z nieformalnego związku – to inne częste przyczyny, które uzasadniają pozytywne rozpatrzenie wniosku przez sąd.
Z drugiej strony względy wyłącznie gospodarczej natury, np. potrzeba pomocy żony do prowadzenia gospodarstwa, nie mogą być uznane za ważny powód do udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa.
Dokonując oceny, czy zawarcie związku będzie zgodne z dobrem założonej rodziny, sąd odmówi zezwolenia, jeśli nabierze przekonania, że cechy osobiste przyszłego małżonka, który już osiągnął wymagany wiek, albo wpływ środowiska, w którym małżonkowie mieliby żyć, zagrażają osobie niemającej przepisowego wieku pod względem moralnym.
Ważne powody nie muszą dotyczyć nupturientów bezpośrednio, lecz również pośrednio i mogą odnosić się w szczególności do specyficznej sytuacji ich rodzin (długotrwały wyjazd najbliższych krewnych), ponieważ okoliczności te mogłyby uniemożliwić im udział w ceremonii ślubnej w terminie późniejszym.
Przed wydaniem postanowienia sąd opiekuńczy, orzekający w postępowaniu nieprocesowym, wysłucha wnioskodawczynię oraz osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte. W razie potrzeby przesłucha też osoby bliskie z kręgu przyszłych małżonków. Co ważne, zezwolenie dotyczy nie zawarcia małżeństwa w ogóle, lecz konkretnego związku małżeńskiego.
Choroba psychiczna
Zawarcie małżeństwa wyklucza choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy nupturientów. Tu także sąd może wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa. Do sądu należy ocena, czy stan zdrowia takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. Co rozumieć przez stan zagrażający małżeństwu? Chodzi o taki stan, który wyłącza spełnianie przez małżonków ról i funkcji charakteryzujących przeciętne społecznie małżeństwa. Jeśli choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy wyłączają powstanie trwałej więzi duchowej, fizycznej lub gospodarczej, wtedy możemy mówić o stanie zagrażającym małżeństwu.
Zagrożenie zdrowia przyszłego potomstwa dotyczy nie tylko możliwości przekazania choroby psychicznej ewentualnemu potomstwu, ale też oceny, czy stan psychiczny określonej osoby nie wyłącza prawidłowego, zgodnego z przyjętymi zasadami wychowania dzieci i w ogóle wykonywania władzy rodzicielskiej.
Dla pełnej oceny sąd musi wysłuchać wnioskodawcę i osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte. Pożądane może się okazać wysłuchanie osób bliskich, a przede wszystkim zasięgnięcie opinii biegłego. Szczególnie wnikliwie sąd musi przyjrzeć się sytuacji, w której oboje nupturienci są chorzy psychicznie albo niedorozwinięci umysłowo.
Powinowactwo
Jeszcze jedną przeszkodą w zawarciu małżeństwa mogą się okazać już istniejące więzy rodzinne. O ile bezwzględnie wykluczona jest możliwość zawarcia małżeństwa przez krewnych w linii prostej i rodzeństwo, o tyle możliwe w pewnych sytuacjach może się okazać małżeństwo między powinowatymi.
Stosunek prawny powinowactwa powstaje między małżonkiem a krewnymi współmałżonka z chwilą zawarcia małżeństwa. Zasadnicze znaczenie dla sądu rozstrzygającego o udzieleniu zezwolenia na małżeństwo między powinowatymi ma kwestia wieku. Przyjmuje się bowiem, że nieznaczna różnica wieku i brak zastrzeżeń sądu co do pozytywnej wartości zamierzonego małżeństwa pod względem społecznym stanowią wystarczające przesłanki pozytywne do udzielenia zezwolenia. Z drugiej strony zbyt duża różnica wieku stron zagrażająca pożyciu może uzasadniać odmowę zezwolenia. Szczególnie duża różnica wieku między małżonkami, zwłaszcza jeżeli znacznie starsza jest kobieta, może – jak uczy doświadczenie życiowe – prowadzić do rozkładu pożycia. Postępowanie toczy się przed sądem rejonowym na wniosek obojga nupturientów.
Kumulacja przeszkód
Niewykluczony jest przypadek kumulacji dwóch przeszkód małżeńskich, powinowactwa i wieku wymaganego do zawarcia małżeństwa. Rodzi to szczególne trudności, głównie proceduralne. Względy ekonomiki postępowania przemawiają za łącznym rozpatrzeniem i udzieleniem zezwolenia w odniesieniu do obydwu przeszkód. Może się jednak pojawić wątpliwość dotycząca właściwości sądu. Dominuje pogląd, że przeszkoda wieku jest dalej idąca, w związku z czym całe postępowanie toczy się na podstawie przepisów proceduralnych dotyczących usuwalności właśnie tej przeszkody.
Względy ekonomiczne nakazują rozpatrzenie różnych przeszkód na jednej rozprawie sądowej
Podstawa prawna
Art. 10 par. 1, art. 12 par. 1, art. 14 par. 1 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r. poz. 583 ze zm.). Orzeczenie SN z 6 października 1958 r., sygn. akt III CO 19/58. Wyrok SN z 29 grudnia 1978 r., sygn. akt II CR 475/78. Orzeczenie SN z 16 marca 1956 r., sygn. akt IV CR 127/55.