Wykonywanie zawodu urbanisty polega na projektowaniu zagospodarowania przestrzeni w skali regionalnej i lokalnej. Tak do 10 sierpnia tego roku brzmiał początek ust. 3 art. 2 ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 932). Dziś w żadnej z ustaw wyrazu „urbanista” już jednak nie znajdziemy. Powód? Wejście w życie drugiej transzy deregulacyjnej (Dz.U. z 2014 r. poz. 768), w wyniku której zawód ten uległ dereglamentacji.

Czy słusznie? W ocenie części konstytucjonalistów – nie. O tym, czy był to zabieg zgodny z naszą ustawą zasadniczą, przesądzi jednak dopiero trybunał. Wpłynął do niego właśnie poselski wniosek o zbadanie zgodności deregulacji z konstytucją.

Wcześniej liczyła się praktyka

Wcześniej liczyła się praktyka

źródło: Dziennik Gazeta Prawna

Zbyt radykalnie

Jego autorzy dowodzą, że ustawa deregulacyjna w zakresie zawodu urbanistów naruszyła m.in. zasadę proporcjonalności. Ustawodawca – w ślad za celem ustawy – powinien bowiem dążyć do rozwiązań mających ułatwić dostęp do zawodów regulowanych. W przypadku tej profesji postąpił zaś zgoła inaczej i to bez należytego uzasadnienia. „W świetle przyjętej ustawy w kontekście zawodu urbanisty mamy do czynienia z działaniem o wiele bardziej intensywnym, wręcz skrajnie intensywnym, bo zamiast »ułatwienia dostępu« następuje jego całkowite otwarcie, a może nawet i likwidacja. Znika nazwa „urbanista”, znika konieczność spełnienia kryteriów zawodowych, wystarczy posiadanie określonego ustawą wykształcenia” – czytamy we wniosku do TK.

Jego autorzy przekonują, że dzięki tym zmianom czynności należące do zawodowych urbanisty mogą wykonywać wszystkie osoby, bez względu na posiadane kwalifikacje.

zobacz także:

„Takie działanie ustawodawcy jest nieproporcjonalne do efektu, który ma być osiągnięty, a którego granice wyznacza tytuł ustawy. Osiągnięcie celu w postaci otwarcia dostępu do zawodu urbanisty powinno być zrealizowane poprzez pewne obniżenie wymogów, a nie ich zniesienie” – zaznaczają posłowie.

I przypominają, że początkowo w ogóle o likwidacji urbanistów nie myślano. W projekcie datowanym na 21 lutego 2013 r. znajdowały się bowiem jeszcze zapisy ograniczające wymagania odnośnie do dostępu do tego zawodu, utrzymywano też samorząd zawodowy urbanistów. „Dopiero w kolejnym projekcie z 24 kwietnia 2013 r. projektodawca zmienił całkowicie swoją ocenę i podejście, choć nie wyjaśnił swojego stanowiska i narzucił całkowitą formalną likwidację zawodu urbanisty” – zauważają posłowie Prawa i Sprawiedliwości.

zobacz także:

Zawód pod ochroną

W ocenie konstytucjonalistów zarzut naruszenia zasady proporcjonalności jest jak najbardziej słuszny. Niektórzy podnoszą jednak również i inny argument przemawiający za tym, że dereglamentacja urbanistów może zostać uznana za niekonstytucyjną: to, że był to zawód posiadający wszelkie cechy konstytutywne zawodu zaufania publicznego w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasadniczej. To zaś oznacza, że ich profesja powinna być nadal regulowana.

– W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego zawody zaufania publicznego powinny być poddane stosownej reglamentacji oraz gwarancjom prawnym – wskazuje profesor Marek Chmaj, konstytucjonalista ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej.

– Obowiązek tworzenia regulacji zapewniających odpowiednie przygotowanie do danego zawodu wynika zresztą nie tylko z art. 17 ust. 1 konstytucji, lecz także innych jej norm, w tym obowiązku dbania ustawodawcy o interes publiczny i ochrony odbiorców usług świadczonych przez osoby wykonujące zawody zaufania publicznego – dodaje.

Złamane zaufanie

Co więcej, w ocenie prof. Chmaja w przypadku tej profesji doszło do kwalifikowanej postaci naruszenia zasady zaufania obywatela do państwa. Przed deregulacją ustawodawca uznawał bowiem ten zawód za zawód zaufania publicznego, a następnie postanowił się z tego wycofać.

– W świetle orzecznictwa trybunału dopuszczalność odstępstw od zasad konstytucyjnych zależy od wagi wartości konstytucyjnych, które badana regulacja ma chronić. W uzasadnieniu ustawy deregulacyjnej nie przytoczono natomiast żadnych okoliczności ani zdarzeń nadzwyczajnych, uzasadniających i usprawiedliwiających projektowaną zmianę – akcentuje profesor Chmaj.

W ocenie posłów ustawa godzi również w prawa nabyte przez urbanistów. Jej konsekwencją jest bowiem to, że zawód może wykonywać nieokreślony krąg osób. Również ci, którzy posiadali uprawnienia urbanisty w poprzednim stanie prawnym, ale ze względu na brak rzetelności lub przestrzegania zasad etyki zostali wydaleni z zawodu. „Na dodatek ustawodawca dokonał »ustawowego ułatwienia« bez przyznania jakiegokolwiek ekwiwalentu za utracone w ten sposób uprawnienia i pogorszenie szans. Urbaniści uprawnieni do wykonywania tego zawodu ponieśli w trakcie starań o wpis materialne i niematerialne koszty. Szczególnie drastycznie wygląda sytuacja osób, które po przejściu procedur uzyskały wpis w roku 2013, kiedy od sierpnia 2014 r. te koszty okazałyby się zbędne” – zaznaczają wnioskodawcy.

Jak się jednak okazuje, wzmożonego napływu do zawodu na razie nie widać.

– Trudno powiedzieć, czy pogorszyła się jakość projektów dokumentów planistycznych. Ustawa weszła bowiem w życie dopiero trzy miesiące temu. Plany miejscowe sporządza się zaś co najmniej rok – mówi Tomasz Majda, sekretarz generalny Towarzystwa Urbanistów Polskich.

– Już jednak wcześniej zdarzały się przetargi na sporządzenie takich dokumentów, które wygrywały osoby bez jakiegokolwiek doświadczenia. Nie zawsze się to dobrze kończyło – przypomina jednak ekspert.