Jak opatentować wzór (makaronu)?

Mimo to wciąż można spotkać wiele osób, które zadadzą pytanie analogiczne do tego z tytułu artykułu – jak mogę opatentować mój wzór? Profesjonalni pełnomocnicy zajmujący się ochroną wzorów na terenie Polski i Unii Europejskiej odpowiedzieliby na to pytanie natychmiast, że nie ma możliwości opatentowania wzoru. Co jednak, jeśli klient odparłby na to, że ostatnio usłyszał o włoskiej firmie, która opatentowała wzór swojego makaronu?

29 października na portalu news.italianfood.net pojawiła się informacja, że jeden z najbardziej znanych producentów makaronów na świecie, włoska firma Barilla, uzyskała patent na ochronę makaronu w kształcie róży (US D821,691 S). Nie zostało jednak sprecyzowane, że ochrona, jaką uzyskała włoska marka na swój nowatorski wzór makaronu to design patent, czyli forma ochrony wzorów nieznana w Polsce ani w Unii Europejskiej, ale oferowana przez amerykański porządek prawny przez rejestracje w Urzędzie Patentów i Znaków Towarowych Stanów Zjednoczonych (dalej jako USPTO). Jest to też forma ochrony odmienna od tej, jaką nabywa się poprzez uzyskanie patentu w Polsce lub patentu europejskiego. Te różnice wynikają z faktu, że Stany Zjednoczone mają zupełnie inne podejście do ochrony wzorów niż Unia Europejska czy Polska.

Podejście reprezentowane przez Stany Zjednoczone opiera się na zdefragmentowanej ochronie oferowanej przez przepisy właściwe dla trzech różnych reżimów: patentowego (design patent), znaków towarowych (trade dress) i prawa autorskiego. Z drugiej zaś strony w Unii Europejskiej i Polsce obowiązuje ochrona bardziej klarowna i jednolita poprzez odpowiednio zarejestrowany lub niezarejestrowany wzór wspólnotowy w UE oraz zarejestrowany wzór przemysłowy w Polsce. Z trzech reżimów, które gwarantują ochronę wzorów w USA, najbardziej podobny (przynajmniej z nazwy) do wzorów rejestrowanych w Unii Europejskiej i w Polsce jest właśnie design patent.

Jednakże, po uważniejszej analizie tej formy ochrony można dostrzec, że na nazwie podobieństwa raczej się kończą. Zgodnie z § 171 35 Tytułu Kodeksu Stanów Zjednoczonych, aby uzyskać ochronę gwarantowaną przez design patent należy spełnić przesłanki podobne do tych znanych odpowiednio z: reżimu patentowego - wzór powinien być nowy i nieoczywisty (posiadający poziom wynalazczy), prawno autorskiego – wzór powinien być oryginalny oraz spełnić wymóg nieznany w obu tych reżimach zarówno w USA jak i w Unii Europejskiej – wzór powinien mieć charakter zdobniczy, z ang. ornamental design.

Diametralnie inaczej wygląda sytuacja rejestracji wzorów w Unii Europejskiej i w Polsce, gdzie aby dokonać rejestracji należy jedynie spełnić wymogi formalne. Wystarczy, że przedmiot zgłoszenia stanowi postać wytworu lub jego części oraz że nie zawiera oznaczenia, którego używanie w obrocie wymaga zezwolenia albo zgłaszający przedstawił dowód na okoliczność, że zezwolenie takie posiada. Brak pełnego badania materialnoprawnych przesłanek rejestracji wzoru umożliwia o wiele szybszą rejestrację, niż ma to miejsce w przypadku design patent w Stanach Zjednoczonych. Podczas gdy długie badania wielu przesłanek zgłoszenia design patent trwają ok. 20 miesięcy (jak to miało miejsce chociażby w przypadku makaronu w kształcie róży), procedura rejestracji wzoru przemysłowego w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej (dalej jako UPRP) w przypadku zgłoszenia bez błędów może trwać miesiąc, a w przypadku prawidłowego zgłoszenia wzoru wspólnotowego w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (dalej jako EUIPO), można uzyskać prawo z rejestracji nawet w ciągu jednego dnia.

Sądząc po czasie, jaki musi upłynąć do rejestracji wzoru w Polsce czy w Unii Europejskiej, to podejście do ochrony wzorów może wydawać się o wiele lepiej dopasowane do przedmiotu ochrony, który często ma krótką żywotność rynkową, a długie oczekiwanie na uzyskanie prawa ochronnego jedynie zniechęcałoby jego twórców w ubieganiu się o nie. Jaki jest więc sens ustanowienia tak skomplikowanych wymagań, aby uzyskać prawo z rejestracji design patent w USA? Powód jest prostszy niż może się wydawać – jeśli dany wzór spełni wszystkie przesłanki wymagane przy rejestracji design patent, właściciel wzoru uzyska bardzo silną ochronę i będzie miał pewność, że niemalże niemożliwym będzie unieważnienie zarejestrowanego design patent. W przypadku zaś zarejestrowanych wzorów wspólnotowych i wzorów przemysłowych odpowiednio EUIPO i UPRP nie dokonują pełnego badania materialnoprawnych przesłanek rejestracji wzoru, jak ma to miejsce w przypadku design patent i USPTO. Kompletna weryfikacja materialnoprawnych przesłanek, to jest sprawdzenie czy wzór posiada cechy nowości oraz indywidualnego charakteru, będzie mogła ewentualnie nastąpić dopiero w toku postępowania spornego, wywołanego wnioskiem o unieważnienie prawa z rejestracji wzoru. Wtedy też może okazać się, że uzyskane prawo z rejestracji odpowiednio wzoru wspólnotowego lub wzoru przemysłowego nie jest tak mocne, jak design patent. Dlatego bardzo ważne jest, aby przed rejestracją wzoru w EUIPO lub UPRP skonsultować się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który może udzielić porady mogącej zapobiec nieprzyjemnościom związanym z unieważnieniem wzoru lub zaoferować badanie zdolności rejestracyjnej danego wzoru.

W przypadku zarejestrowania wzoru przemysłowego w UPRP lub wzoru wspólnotowego w EUIPO prawo z rejestracji przyznaje ochronę na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia, co jest okresem o wiele dłuższym niż 15 lat gwarantowane przez design patent. Prawo z rejestracji odpowiednio wzoru przemysłowego lub wzoru wspólnotowego przyznaje właścicielowi wzoru wyłączne prawo używania i zakazywania osobom trzecim jego używania, jeśli nie mają jego zgody, co jest niemalże identyczne z treścią prawa ochronnego gwarantowanego przez rejestrację wzoru jako design patent. Jeśli twórcy zależałoby na ochronie natychmiastowej na terenie Unii Europejskiej, istnieje jeszcze możliwość ochrony za pomocą niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego. Wzór spełniający przesłanki ochrony chroniony jest jako niezarejestrowany wzór wspólnotowy przez okres trzech lat licząc od dnia, w którym został po raz pierwszy udostępniony publicznie. Jest to jednak ochrona tylko przed naśladowaniem (kopią) chronionego wzoru, podczas gdy zarówno zarejestrowany wzór wspólnotowy i wzór przemysłowy jak i design patent obejmują nie tylko uniemożliwianie innym korzystanie z takich samych wzorów, ale też, w pewnym zakresie, z wzorów podobnych do zarejestrowanych. Należy więc podkreślić, że ochrona natychmiastowa poprzez niezarejestrowany wzór wspólnotowy jest najszybszą, ale może też okazać się najmniej skuteczną formą ochrony.

Porównując zaś formy ochrony poprzez rejestrację wzoru należy stwierdzić, że nie ma idealnego systemu. Podejście UE i Polski opiera się na zasadzie "łatwy do uzyskania", co może czasem prowadzić do efektu "łatwy do unieważnienia". Na drugim biegunie znajduje się amerykańskie podejście do design patent, który jest trudny do uzyskania, ale to „wzmacnia” go w przypadku ewentualnego postępowania unieważniającego. Twórca lub właściciel wzoru, powinien poważnie zastanowić się, jaka forma ochrony mu się najbardziej opłaca. Rzecz jasna nie każdy będzie miał też ten „problem”, ponieważ nie każdy twórca lub właściciel wzoru potrzebuje jego ochrony po obu stronach Atlantyku. Jednakże zdarzają się też i takie przypadki, a wtedy można pokusić się o dokonanie tego, co zrobiła wspomniana już wcześniej firma Barilla – właściciel prawa z rejestracji design patent w USPTO oraz wzoru wspólnotowego w EUIPO na makaron w kształcie róży (RCD 003112077-0010).