Adam Bodnar wystąpił do MSWiA o zmianę przepisów w tej sprawie. Chodzi o sytuację, kiedy na granicy stawiają się cudzoziemcy, którzy nie mają dokumentów uprawniających do wjazdu do Polski. Wtedy trafiają na II linię kontroli granicznej. Tam funkcjonariusz przeprowadza z nimi rozmowę i wypytuje o cel wjazdu, weryfikuje dokumenty tożsamości itd. Gdy uzna, że nie ma podstaw do wpuszczenia cudzoziemca do Polski, sporządza notatkę służbową.
I tutaj zaczyna się problem. Jak wskazuje RPO, notatki służbowe nie oddają całej treści rozmowy i często liczą około trzech zdań. Ich treść nie jest pokazywana cudzoziemcowi, żeby ocenił, czy zgadza się z informacjami w nich zawartymi. Nie otrzymuje też kopii dokumentu. A to ważne, bo od odmowy wjazdu można się odwołać. Nie mając jednak żadnego dokumentu, nie ma jak potwierdzić tego, co mówiło się na granicy.
„Rozmowy z cudzoziemcami są dokumentowane wyłącznie w formie notatki, której treść całkowicie zależy od funkcjonariusza” – czytamy w raporcie RPO po ostatniej wizycie jego przedstawicieli na przejściu w Terespolu. Dlatego rzecznik chce, aby rozmowy na II linii były protokołowane.
Podobnie uważa Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyrokach z maja i września wskazał, że notatka służbowa może być dowodem pomocniczym, ale nie jedynym. W takich przypadkach należy sporządzić protokół. W przeciwnym razie naruszona zostaje zasada zaufania do organów państwa, określona w kodeksie postępowania administracyjnego.
– Wyroki NSA pokazują, że Straż Graniczna nie przestrzega obowiązujących procedur – mówi DGP Jacek Białas, prawnik z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Obowiązująca ustawa o cudzoziemcach wskazuje, że jeśli istnieją wątpliwości co do celu wjazdu, powinno się przeprowadzić dodatkowe czynności, w tym przesłuchanie. – A to powinno być protokołowane i podpisane przez niego – dodaje.
Na razie nie ma szans na zmianę przepisów. MSWiA twierdzi, że działania wobec cudzoziemców podczas odprawy granicznej reguluje kodeks graniczny Schengen. Nie przewiduje on w takich sytuacjach protokołowania. Z kolei Straż Graniczna podkreśla, że do wyjaśnienia spełniania bądź niespełniania przesłanek wjazdu w ramach odprawy granicznej nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, a notatka ma charakter informacyjny „na temat czynności podjętych wobec cudzoziemca w trakcie kontroli”.