Prokurator będzie mógł wydobyć od adwokata poufne informacje o jego kliencie bez pytania sądu o zgodę.
To samo dotyczy przesłuchiwania radców prawnych, lekarzy, doradców podatkowych, dziennikarzy i przedstawicieli innych profesji ustawowo zobowiązanych do zachowania tajemnicy. Zmiana, która ułatwi śledczym pozyskiwanie objętych nią informacji, znajdzie się w zapowiedzianej przez Ministerstwo Sprawiedliwości dużej nowelizacji kodeksu postępowania karnego. DGP dotarł do szczegółów tego projektu.
Łatwiej w śledztwie
Propozycja newralgiczna dla osób wykonujących zawody zaufania publicznego dotyczy art. 180 par. 2 k.p.k. Obecnie zakłada on, że w trakcie postępowania przygotowawczego zgodę na zwolnienie z tajemnicy profesjonalnego prawnika, lekarza czy dziennikarza na potrzeby przesłuchania musi wyrazić sąd. Co więcej, zmuszanie ich do przekazania poufnych informacji jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy prokuratura nie jest w stanie ustalić ważnych dla sprawy faktów na podstawie innych dowodów oraz ze względu na – ogólnikowo ujęte – „dobro wymiaru sprawiedliwości”.
– Przytłaczająca większość przypadków zwolnień z tajemnicy adwokackiej dotyczy postępowania przygotowawczego, nie sądowego – zaznacza mec. Radosław Baszuk, adwokat.
Jak pokazują statystyki (patrz infografika), w praktyce sędziowie, decydując o zezwoleniu na ujawnienie poufnych informacji, często zawierzają zapewnieniom śledczych, że przesłuchanie adwokata jest konieczne, bo w żaden inny sposób nie mogą zdobyć kluczowych dla sprawy materiałów (sam oskarżony nie będzie im przecież podpowiadał, jak to zrobić).
Teraz ministerstwo planuje udogodnić prokuratorom pozyskiwanie informacji od adwokatów i innych przedstawicieli zawodów zaufania publicznego. Zgodnie z jego propozycją śledczy samodzielnie będzie mógł decydować o uchyleniu tajemnicy w trakcie śledztwa.
– Takie rozwiązanie przyspieszy postępowanie, zmniejszy obciążenie sądów, a jednocześnie zachowa pełne gwarancje zarówno dla stron, jak i depozytariusza tajemnicy – przekonuje wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł, główny architekt zapowiadanej nowelizacji kodeksu.
Nadużywana, ale niezbędna
Takie tłumaczenia brzmią jednak mało wiarygodnie dla samych zainteresowanych. – To koniec tajemnicy adwokackiej – uważa mec. Jerzy Naumann, adwokat.
Przyznaje jednak, że tajemnica zawodowa zbyt często bywa dziś wykorzystywana jako parasol ochronny dla przestępczych działań podejmowanych przez profesjonalnych prawników i ich klientów, to jednocześnie podkreśla, że rozwiązanie, które forsuje resort, uderzy we wszystkich uczciwych adwokatów.
– Propozycja ta w sposób nieuzasadniony zwiększy uprawnienia prokuratora i ograniczy gwarancje procesowe oskarżonego – ocenia z kolei adwokat dr Wieńczysław Grzyb.
Śledczy jako strona postępowania poszukująca dowodów potwierdzających naruszenie prawa stanie się bowiem instancją rozstrzygającą o tym, czy pełnomocnik podejrzanego musi mu w tym pomóc.
– Pomysł, aby to prokurator – w sposób oczywisty zainteresowany konkretnym wynikiem postępowania przygotowawczego – decydował o zwolnieniu adwokata z obowiązku nieujawnienia poufnych informacji, zaprzecza podstawowym zasadom, na jakich powinien być oparty wymiar sprawiedliwości i roli adwokatury w jego sprawowaniu – twierdzi mec. Baszuk.
Prawnicy podkreślają też, że planowana zmiana poważnie nadwątli gwarancyjną funkcję sądu.
– Postępowanie w sprawie zwolnienia z tajemnicy zawodowej przestanie być de facto dwuinstancyjne – zauważa dr Grzyb.
Rola sądu ma się bowiem ograniczać do rozpoznania zażalenia na decyzję prokuratora o zawieszeniu tajemnicy.
– Zażalenie nie wstrzymuje jednak wykonania zaskarżonego postanowienia. Możemy zatem wyobrazić sobie sytuację, w której prokurator będzie dążył do przesłuchania zwolnionego przez siebie z tajemnicy adwokata jeszcze przed rozstrzygnięciem przez sąd zasadności tej decyzji – przewiduje mec. Baszuk.
Natomiast jeśli decyzję o uchyleniu obowiązku poufności wydał sąd, to zażaleniem ma zajmować się nie wyższa instancja, ale inny równorzędny skład tego samego sądu.
– Doświadczenie związane z tego typu rozwiązaniami, funkcjonującymi już w procedurze, wskazuje, że spowoduje wzrost liczby postanowień utrzymanych w mocy – uważa Radosław Baszuk.
Chodzi o interes publiczny
W odpowiedzi na zarzuty środowiska wiceminister Warchoł przywołuje istniejący od lat w procedurze karnej przepis, zgodnie z którym to prokurator decyduje o wykorzystaniu jako dowodów w śledztwie dokumentów zawierających dane objęte tajemnicą lekarską (art. 226 k.p.k).
– Tajemnica to nie przywilej jej depozytariusza, ale jego obowiązek wyznaczany troską o interes publiczny. A prokurator jest właśnie takim rzecznikiem interesu publicznego – zaznacza wiceminister.
Dla porządku trzeba dodać, że wyjątek, który już dziś pozwala prokuratorom żądać od lekarzy dokumentacji z wrażliwymi informacjami o chorym, nie jest przyjmowany bezkrytycznie – zarówno przez sądy, jak i środowisko medyczne.
W zeszłym roku rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar zwrócił się zresztą do resortu sprawiedliwości z postulatem usunięcia tego przepisu z kodeksu postępowania karnego, uważając, że słabsza ochrona informacji o stanie zdrowia pacjentów może podważać ich zaufanie do lekarzy.
Współpraca Piotr Szymaniak
Etap legislacyjny
Prace wewnątrzresortowe