Nowelizacja kodeksu postępowania karnego, która zacznie obowiązywać od 1 lipca 2015 r., wprowadzi możliwość wykorzystania w postępowaniu dowodów prywatnych, a więc także tych, które zostały uzyskane przez detektywów. Do tej pory nie było takiej możliwości, gdyż postępowanie dowodowe prowadzili prokurator i sąd.
Wszystko wskazuje na to, że wzrośnie liczba umów zawieranych z detektywami, którzy są niekiedy dużo bardziej skuteczni w dochodzeniu do prawdy niż organy ścigania. Jednak przedsiębiorcy zatrudniający prywatnego detektywa muszą mieć na względzie, że na gruncie obowiązujących przepisów ustawy o usługach detektywistycznych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 273) podmioty prowadzące taką działalność mają obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organów prowadzących postępowanie karne lub karnoskarbowe o zawarciu z klientem umowy, która może wiązać się ze sprawą, w której prowadzone jest postępowanie (art. 25).
Obowiązek dotyczy zawiadomienia prokuratora jedynie o zawarciu umowy, a nie o jej treści. Jednak problem się pojawia, gdy prokurator żąda od detektywa informacji, które bezpośrednio wiążą się z umową, np. o podejmowanych czynnościach czy dokonanych ustaleniach. W szczególności istnieje obawa, że w sytuacji gdy klientem jest przedsiębiorca, mogą zostać udostępnione w ten sposób informacje poufne związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Kiedyś jeden z moich klientów powiedział, że zapłaciłby duże pieniądze za zlecenie poszukiwania porywaczy jego syna detektywom, gdyby wiedział, że organy ścigania są tak nieudolne i za wszelką cenę będą chciały udowodnić przyjętą przez siebie, błędną od samego początku, tezę o samouprowadzeniu. Z całą pewnością praktyka zweryfikuje korzyści z wprowadzonych rozwiązań, na razie jednak istnieją pewne obawy, czy oczekiwane korzyści nie przysporzą przedsiębiorcom nowych kłopotów. Niżej przedstawiamy w formie pytań najważniejsze wątpliwości i próbujemy na nie odpowiedzieć.
1 W sytuacji kiedy detektyw ujawni prokuratorowi informacje pozyskane podczas działalności operacyjnej opłacanej przez przedsiębiorcę – jaka będzie skuteczność zawartej umowy? Czy wówczas przedsiębiorca może mieć roszczenia wobec detektywa? Czy może od umowy odstąpić i skutecznie zażądać odszkodowania?
W umowie o świadczenie usług detektywistycznych, jak w każdej umowie cywilnoprawnej, możliwe jest zawarcie klauzuli poufności, czyli dodatkowego zastrzeżenia zobowiązującego podmiot prowadzący agencję detektywistyczną do zachowania w tajemnicy informacji pozyskanych w związku z wykonywaniem tej umowy. Należy jednak pamiętać o tym, że skuteczne zastrzeżenie zakazu ujawniania określonych okoliczności dotyczących przedsiębiorcy w praktyce będzie dotyczyło jedynie informacji o charakterze stricte biznesowym, handlowym czy technologicznym, a więc takich, które nie mają związku z prowadzonym postępowaniem karnym. Żadne postanowienia umowne nie mogą bowiem wyłączyć przekazywania informacji, które podlegają ujawnieniu na mocy szczególnych przepisów, w tym przepisów ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.; dalej k.p.k.). Detektyw może zatem zostać zobowiązany, po uprzednim zwolnieniu od tajemnicy zawodowej, do przekazania organom ścigania bądź sądowi informacji związanych z toczącym się postępowaniem karnym. W sytuacji natomiast gdy detektyw posiadł informacje w żaden sposób niezwiązane z prowadzonym postępowaniem, ma obowiązek zachowania ich w tajemnicy, naruszenie zaś tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością cywilną, a w określonych wypadkach – nawet karną.
Zakres informacji podlegających ochronie powinien być każdorazowo szczegółowo wskazany w umowie. Z reguły będzie obejmował informacje stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, a zatem wszelkie nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, handlowe, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje mające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Należy zwrócić uwagę na to, by obowiązek zachowania przekazanych informacji w tajemnicy rozciągał się na wszystkich pracowników agencji, którzy mogliby wejść w posiadanie informacji oraz inne osoby, które świadczyłyby usługi w ramach umowy. Strony powinny również określić termin obowiązywania klauzuli poufności, który może trwać nawet po jej wygaśnięciu. W umowie można zastrzec, że w przypadku bezprawnego ujawnienia informacji poufnych przedsiębiorca będzie mógł dochodzić zapłaty określonych kar umownych, domagać się odszkodowania czy nawet odstąpić od umowy.
2 Jakie informacje dotyczące zawartej umowy detektyw zobowiązany jest przekazać prokuratorowi? Jakie zmiany w tym zakresie zajdą po 1 lipca 2015 r.?
Przepisy zobowiązują detektywów do zachowania w tajemnicy źródeł informacji oraz okoliczności spraw, o których dowiedzieli się w trakcie wykonywania zleconych usług. K.p.k. zawiera przepisy, które pozwalają detektywowi odmówić składania zeznań co do okoliczności objętych tajemnicą zawodową, obejmujących informacje uzyskane od klienta. Zwolnić detektywa z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej może jednak prokurator, a jeżeli sprawa rozpoznawana jest w sądzie – sąd. Należy zauważyć, że obecnie wydanie przez prokuratora postanowienia, na podstawie którego zwalnia detektywa z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, nie jest uzależnione od spełnienia jakichkolwiek warunków.
Pewne zmiany wprowadzi nowelizacja k.p.k., która zacznie obowiązywać od 1 lipca 2015 r. Prokurator zwalniając z obowiązku tajemnicy zawodowej, będzie mógł podjąć taką decyzję, jeżeli będzie ona uzasadniona dobrem wymiaru sprawiedliwości. Nie wydaje się jednak, że spowoduje to ograniczenie w wydawaniu przez prokuratorów takich postanowień, ponieważ pojęcie „dobro wymiaru sprawiedliwości” jest pojęciem niedookreślonym i istnieje obawa, że będzie ono interpretowane szeroko.
3 Jak zabezpieczyć klienta przed możliwością ujawnienia prokuratorowi przez detektywa okoliczności dotyczących zawartej umowy?
Wydaje się, że na gruncie obowiązujących przepisów brak jest skutecznej możliwości zabezpieczenia się przez klienta i detektywa przed uzyskaniem przez prokuratora informacji. Detektyw zwolniony z tajemnicy zawodowej musi się stawić na każde wezwanie i złożyć wyjaśnienia. W przeciwnym razie może zostać nałożona na niego kara pieniężna aż do 10 tys. zł, a nawet może on zostać na wniosek prokuratora aresztowany przez sąd na okres do 30 dni. Nieskuteczne również z punktu widzenia postępowania karnego będą jakiekolwiek zapisy umowy, które wprowadzałyby dla detektywa obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dotyczących zawartej umowy.
Wydaje się, że radą dla przedsiębiorcy jest powstrzymanie się przed formułowaniem umowy w sposób szczegółowy i niezawieranie w niej informacji poufnych z punktu widzenia przedsiębiorstwa. Powinien również ograniczyć się do przekazywania detektywowi jedynie tych informacji, które są naprawdę istotne z punktu widzenia prowadzonych przez niego czynności, mając cały czas na uwadze możliwość zwolnienia przez prokuratora z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.