Subskrybuj nas na Youtube
Osoba ubezwłasnowolniona powinna mieć prawo udziału w postępowaniu, gdy umieszczenia w domu pomocy społecznej chce jej opiekun.
Tak orzekł Trybunał Konstytucyjny, który rozstrzygał w sprawie przepisów regulujących zasady umieszczania i pobytu osób całkowicie ubezwłasnowolnionych w domach pomocy społecznej. Z wnioskiem w tej sprawie wystąpił rzecznik praw obywatelskich, który zakwestionował art. 38 i 41 ust. 1 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 231, poz. 1375 ze zm.). Jego zdaniem regulacje te są bezprawne, w takim zakresie, w jakim nie przewidują czynnego udziału osoby ubezwłasnowolnionej w postępowaniu, w którym opiekun prawny występuje o uzyskanie zgody na złożenie wniosku o umieszczenie jej w DPS. Rzecznik kwestionuje także to, że mieszkaniec placówki przebywający za zgodą przedstawiciela ustawowego nie może wystąpić do sądu o zmianę orzeczenia o przyjęciu do niej.
Przyczyną złożenia wniosku przez RPO były napływające do niego zgłoszenia od osób całkowicie ubezwłasnowolnionych, w tym z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, które przebywają w DPS wbrew swojej woli. Również wizytacje przeprowadzane w ramach realizacji zadań wynikających z Krajowego Mechanizmu Prewencji pokazywały nieprawidłowości związane z ich pobytem. W ocenie RPO zarówno art. 38, jak i 41 ust. 1 ustawy naruszały wynikające z konstytucji zasady m.in. przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka oraz prawa do sądu.
TK podzielił jego argumenty. W odniesieniu do art. 38 podkreślił, że umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w DPS wyłącznie w oparciu o czynności podjęte przez przedstawiciela ustawowego powoduje, że nie ma gwarancji jej wysłuchania oraz wyrażenia opinii czy też zgody w tej kwestii.
– Jest to przykład odpodmiotowienia i instrumentalizacji osoby niepełnosprawnej – wskazywała Małgorzata Pyziak-Szafnicka, sędzia TK.
Dodała, że za kierowaniem do DPS stoją często inne powody niż dobro osoby ubezwłasnowolnionej, a przeświadczenie o zgodności woli jej i przedstawiciela ustawowego nie jest wystarczające. TK wskazał też na niekonsekwencję rozwiązań prawnych ustawy z 19 sierpnia 1994 r., która w innych przepisach, gdy umieszczenie osoby w DPS lub w szpitalu psychiatrycznym odbywa się w trybie przymusowym, zakłada jej udział w postępowaniu.
W odniesieniu do art. 41 ust. 1 trybunał uznał, że konstytucyjny standard wymaga, by ubezwłasnowolniony miał realny wpływ na kontynuację pobytu w placówce. W ocenie sędziów wzmocnienie pozycji prawnej wymaga stworzenia mechanizmu umożliwiającego kontrolę pobytu m.in. pod kątem możliwej poprawy stanu jej zdrowia.
ORZECZNICTWO
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 28 czerwca 2016 r., sygn. akt K 31/15. www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
