Subskrybuj nas na Youtube
W takiej sytuacji niezbędne jest przeprowadzenie działu spadku w postępowaniu sądowym bądź też w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Najlepiej, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału majątku
W Polsce niezwykle popularną formą prowadzenia biznesu jest indywidualna działalność gospodarcza prowadzona na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Forma ta ma wiele zalet. Jednakże ma też pewne wady, a jedna z najważniejszych ujawnia się w momencie sukcesji po śmierci przedsiębiorcy. Jest to problem z dziedziczeniem firmy prowadzonej w takiej formie.
Brak płynnej kontynuacji
Ciągłość prawna indywidualnej działalności gospodarczej jest największą wadą tej formy prowadzenia działalności gospodarczej. Niezależnie od tego, czy przedsiębiorstwo zostanie odziedziczone na podstawie testamentu, ustawy czy zapisu windykacyjnego, nie jest możliwa pełna kontynuacja, ponieważ elementem spadku nie są wpis do CEIDG, NIP czy REGON. Aby kontynuować działalność przedsiębiorstwa, spadkobierca musi założyć własną działalność gospodarczą. Szybkie założenie własnej działalności gospodarczej będzie również konieczne, aby nastąpiło przejście zakładu pracy na spadkobiercę.
Sytuację spadkobiercy dodatkowo komplikuje to, że prawa i obowiązki przedsiębiorcy uzyskane na podstawie decyzji administracyjnych wygasają z chwilą śmierci, w tym również koncesje, licencje i zwolnienia. Każdorazowo należy również zbadać treść umów kredytowych, leasingowych pod kątem postępowania w przypadku sukcesji.
Problematyczny dział spadku
Powyższe kwestie nie nastręczają jednak aż tak wielu trudności, w przypadku gdy spadkodawca sporządził zapis windykacyjny lub jest tylko jeden spadkobierca. Największe problemy pojawiają się wtedy, gdy spadkobierców jest kilku, a w skład spadku poza przedsiębiorstwem wchodzą również inne składniki majątkowe. W takim przypadku pomiędzy spadkobiercami powstaje współwłasność ułamkowa całości przedsiębiorstwa.
Do chwili działu spadku żadnemu spośród spadkobierców nie przysługuje wyłączny tytuł własności poszczególnych składników majątkowych, wszystkie stanowią bowiem współwłasność każdego spośród spadkobierców w odpowiedniej części. Spadkobierca z chwilą śmierci przedsiębiorcy nabywa jedynie udział w spadku, a nie poszczególne składniki majątkowe wchodzące w jego skład.
W takim przypadku, aby kontynuować prowadzoną działalność gospodarczą, konieczne jest przeprowadzenie działu spadku, który możliwy jest w postępowaniu sądowym bądź też w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Idealną sytuacją jest, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału spadku i przekazania przedsiębiorstwa jednej osobie. W takim przypadku dział spadku może nastąpić na podstawie umowy pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to umowa musi być sporządzona w formie aktu notarialnego. Jeżeli spadkobiercy nie są zgodni co do podziału majątku spadkowego, to dział spadku może nastąpić na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.
Jest to o tyle problematyczne, że postępowanie sądowe może trwać kilka miesięcy, a przez ten czas nie będzie można sprawnie kontynuować działalności firmy, co może doprowadzić do zerwania umów z klientami i innych negatywnych skutków.
Kłopoty z opodatkowaniem
● Podatek od spadków i darowizn
Otrzymanie spadku po spadkobiercy należącego do najbliższej rodziny nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Do najbliższej rodziny zaliczani są: małżonek (obecny), zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha.
Należy jednak pamiętać, że zwolnienie z podatku dla spadków nie jest automatyczne. Spadkobiercy mogą z niego skorzystać, jeśli zgłoszą nabycie spadku w ciągu sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza. Każdy spadkobierca składa oddzielne zgłoszenie nabycia spadku. O tym obowiązku nie można zatem zapomnieć, aby skorzystać ze zwolnienia z podatku.
● Podatek dochodowy
Jeżeli w wyniku działu spadku wszystkie składniki majątku spadkowego zostaną przyznane jednemu spadkobiercy, a pozostali spadkobiercy:
a) nie otrzymają żadnych spłat,
b) otrzymają spłaty w wysokości wartości przypadającego im udziału spadkowego
– to w takich przypadkach po stronie pozostałych spadkobierców nie powstanie przychód.
Sądy administracyjne stoją na stanowisku, że dział spadku mieści się w pojęciu dziedziczenia, które podlega podatkowi od spadków i darowizn. Tym samym sądy wykluczają opodatkowanie tego samego przysporzenia zarówno podatkiem od spadków i darowizn, jak i podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
W wyroku z 18 grudnia 2014 r., sygn. akt II FSK 2836/12, Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że jeżeli w skład masy spadkowej wchodzi kilka rzeczy, a podatnicy podzielą je pomiędzy sobą stosownie do posiadanych udziałów (w masie spadkowej), to przyjmuje się, że nabyli je na własność już z chwilą śmierci spadkodawcy.
Gdyby pozostali spadkobiercy otrzymali spłatę w wysokości przekraczającej wartość udziału w spadku, to od nadwyżki zapłaciliby podatek dochodowy od osób fizycznych. Powyższe potwierdził dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w indywidualnej interpretacji z 25 lutego 2014 r. (znak IBPBII/2/415-1191/13/JG).
Należy jednak wskazać, że odmienne orzeczenie wydał NSA w wyroku z 4 grudnia 2014 r., sygn. akt II FSK 3034/12. Zgodnie z tym wyrokiem zbycie odziedziczonego udziału (w tym pojęciu mieści się zdaniem sądu również dział spadku) podlega PIT.
● Podatek od czynności cywilnoprawnych
Umowny dział spadku podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych w części dotyczącej spłat lub dopłat. Podatnikiem jest osoba nabywająca rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku.
Istota dziedziczenia
Dziedziczenie polega na nabyciu ogółu praw i obowiązków spadkodawcy przez spadkobierców na skutek zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć przedsiębiorcy. Dziedziczenie może odbywać się w dwojaki sposób: na podstawie testamentu lub na podstawie ustawy. Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu, podział spadku odbywa się zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego. Jeżeli zaś spadkodawca sporządził testament, to podział majątku następuje zgodnie z jego przepisami.
Zapis windykacyjny
Nowa instytucja prawa spadkowego, tj. zapis windykacyjny, wprowadzona w 2011 roku do ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.), rozwiązała tylko część problemów. Zapis windykacyjny pozwala zamieścić w testamencie dyspozycję, zgodnie z którą konkretna rzecz majątku spadkodawcy przypada konkretnemu spadkobiercy. Dzięki tej instytucji możliwe jest przekazanie całego majątku przedsiębiorstwa wybranej osobie. Zapis windykacyjny może być zamieszczony jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Jednak zapis windykacyjny nie rozwiązuje wszystkich problemów związanych z dziedziczeniem jednoosobowej działalności gospodarczej. Przede wszystkim warunkiem jego zastosowania jest to, by przedsiębiorstwo w całości należało do majątku osobistego przedsiębiorcy. Ponadto należy pamiętać, że przedmiotem zapisu będzie jedynie majątek firmy, bez koncesji, licencji, kredytów czy leasingów.
Odpowiedzi na wybrane pytania najczęściej zadawane przez przedsiębiorców
1. Jakie podjąć kroki, aby kontynuować odziedziczone przedsiębiorstwo?
Jeżeli spadkobierca chce kontynuować działalność przedsiębiorstwa, to w pierwszej kolejności musi zarejestrować własną działalność gospodarczą. Ponadto jeżeli spadkodawca był podatnikiem VAT, spadkobierca powinien w urzędzie skarbowym złożyć formularz VAT-Z (zgłoszenie o zaprzestaniu wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług), a także dokonać zgłoszenia rejestracyjnego na potrzeby podatku VAT (formularz VAT-R).
Oczywiście wszystko jest znacznie prostsze, gdy jest jeden spadkobierca. Jeżeli jest kilku spadkobierców, to w pierwszej kolejności powinien zostać przeprowadzony dział spadku.
2. Co w przypadku gdy przedsiębiorca prowadzący indywidualną działalność gospodarczą pozostaje w związku małżeńskim?
Problem może się pojawić, jeżeli między małżonkami istnieje wspólność majątkowa. W takim przypadku co do zasady majątek firmy stanowi składnik majątku wspólnego przedsiębiorcy i jego małżonka. Śmierć przedsiębiorcy powoduje, że każdy składnik przedsiębiorstwa w połowie jest własnością małżonka, a w połowie podlega dziedziczeniu przez spadkobierców.
Istotne jest, że niezależnie od tego, czy umiera przedsiębiorca, czy jego małżonek, majątek automatycznie dzieli się na pół.
Sytuacja komplikuje się wtedy, gdy spadkobiercą jest osoba małoletnia. W takim przypadku sprzedaż jakiegokolwiek bardziej istotnego składnika firmy będzie wymagać zgody sądu rodzinnego. W przeciwnym wypadku może zostać uznana za nieważną.
3. Co się dzieje z dotacją unijną uzyskaną przez zmarłego przedsiębiorcę?
Każdorazowo należy badać postanowienia umów o dofinansowanie, gdzie powinny zostać określone skutki śmierci beneficjenta dotacji. Często jednak umowy o dofinansowanie nie zawierają takich postanowień. W takim przypadku co do zasady śmierć beneficjenta nie powoduje automatycznego rozwiązania umowy, jednakże zazwyczaj takie sytuacje są rozpatrywane indywidualnie przez Instytucję Zarządzającą. Nie ma określonego schematu czy też procedur, które jasno określałyby proces postępowania.
4. Jakie podjąć działania, aby zmniejszyć ryzyko problemów z dziedziczeniem przedsiębiorstwa?
Warto rozważyć zmianę formę prowadzenia firmy na spółkę prawa handlowego (spółkę osobową lub kapitałową). Zmiana formy prowadzenia działalności gospodarczej na spółkę prawa handlowego przede wszystkim zapewni kontynuację działalności przedsiębiorstwa bez przeprowadzania zbędnych formalności. Ponadto warto sporządzić testament i tam uregulować kwestie dziedziczenia.
5. Co się dzieje z pracownikami zmarłego przedsiębiorcy?
Zgodnie z kodeksem pracy umowy o pracę z pracownikami wygasają z dniem śmierci pracodawcy. Pracownicy mogą zaś skierować do spadkobierców roszczenie o odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres dwóch tygodni.
W przypadku gdy spadkobiercy zdecydują się jednak na kontynuowanie działalności, może dojść do sukcesji praw i obowiązków wobec pracowników i nie będzie potrzeby wypłacania odszkodowania.
6. Co się dzieje z umowami zawartymi przez zmarłego przedsiębiorcę?
Zobowiązania z umów generalnie wchodzą do spadku, a z chwilą przyjęcia spadku ich stroną stają się spadkobiercy. W praktyce nie jest to jednak proste. Generalnie wygasają np. umowy, które musiały być wykonane osobiście przez spadkodawcę, np. zlecenie czy umowa o dzieło.
W przypadku wielu umów śmierć przedsiębiorcy przewidziana jest jako przesłanka do ich wygaśnięcia. Jest to bardzo niebezpieczne w przypadku np. umów kredytowych, gdyż oznacza postawienie w stan wymagalności całej wartości zadłużenia. W takim wypadku pozostawionego majątku może nie starczyć na uregulowanie takich zobowiązań.
7. Czy koncesje i licencje wygasają?
Niestety prawa i obowiązki przedsiębiorcy uzyskane na podstawie decyzji administracyjnych generalnie wygasają z chwilą śmierci. Dotyczy to również koncesji, licencji i zwolnień, co dla niektórych przedsiębiorstw będzie poważnym problemem.
8. Kto informuje urząd skarbowy?
Organy prowadzące ewidencję ludności są obowiązane po otrzymaniu aktu zgonu przekazać informację o zgonie podatnika naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu dla zmarłego podatnika. Z dniem śmierci (po zawiadomieniu urzędu skarbowego) wygasają obowiązki składania deklaracji podatkowych za zmarłego.