Jednym z licznych obowiązków nałożonych na komorników sądowych jest rola płatnika podatku od towarów i usług. Komornicy sądowi są bowiem płatnikami od, dokonywanej w trybie egzekucji, dostawy towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem przepisów.
Niestety, realizacja tego zadania wiąże się z poważnymi trudnościami, które w skrajnym wypadku uniemożliwiają ustalenie istnienia obowiązku podatkowego czy też terminowe odprowadzenie podatku na rachunek organu podatkowego. Dotyczy to przede wszystkim egzekucji z nieruchomości. Ponieważ Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis ustawy o podatku od towarów i usług w zakresie, w jakim nakłada na komorników sądowych obowiązki płatnika podatku od dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów polegającej na sprzedaży nieruchomości, jest zgodny z Konstytucją RP, Krajowa Rada Komornicza złożyła skargę do Komisji Wspólnot Europejskich w sprawie nieprzestrzegania przez Polskę prawa wspólnotowego. Wskazała na niezgodność przepisów krajowych z przepisami dyrektywy w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Skarga wciąż czeka na rozpoznanie.
Tymczasem komornicy wykorzystują wszelkie możliwe sposoby zmierzające do ustalenia, czy dostawa nieruchomości będącej przedmiotem egzekucji jest objęta VAT. Często nie jest to jednak możliwe, bo informacje konieczne do ustalenia istnienia obowiązku podatkowego znajdują się w posiadaniu dłużnika. Na niewiele zdają się przepisy uprawniające komorników do żądania od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień oraz zasięgania od różnego rodzaju organów informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji (pomijając wątpliwość, czy są to informacje konieczne do prowadzenia egzekucji).
Niestety dłużnicy zwykle nie są zainteresowani współpracą z organem egzekucyjnym, również w zakresie wyjaśnienia, czy sprzedaż przedmiotu egzekucji podlega obowiązkowi podatkowemu. W takich sytuacjach nie jest możliwe ustalenie właściwego stanu faktycznego.
W konsekwencji w przypadku niepobrania podatku lub pobrania go w kwocie niższej od należnej komornik będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe jako płatnik. Jeżeli natomiast pobierze podatek, który nie będzie należny, narazi się na odpowiedzialność cywilną z tytułu wyrządzenia szkody wierzycielowi, który nie został zaspokojony w części odprowadzonej jako podatek od dostawy dokonanej w trybie egzekucji. Nie można pominąć też złożonej sytuacji nabywcy, który jest podatnikiem VAT, w zakresie odliczenia podatku naliczonego.
Nawet w przypadku prawidłowego ustalenia przez komornika stanu faktycznego problemem jest odprowadzenie podatku na rachunek organu podatkowego, albowiem środki uzyskane ze sprzedaży nieruchomości znajdują się na rachunku sum depozytowych, w dyspozycji sądu, od którego zależy termin przekazania komornikowi środków stanowiących należny podatek. Taka sytuacja niejednokrotnie już prowadziła do wydania przez organ podatkowy decyzji o odpowiedzialności komornika jako płatnika z tytułu niewpłaconego należnego podatku od sprzedaży nieruchomości, pomimo że nie mógł on dysponować kwotą uzyskaną z licytacji nieruchomości, ponieważ znajdowała się na rachunku depozytowym sądu. Konsekwencje takiego stanu mogą być dla komornika katastrofalne – obowiązek uiszczenia zaległości podatkowej, wszczęcie postępowania karnoskarbowego skutkujące zawieszeniem w czynnościach, a w przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo skarbowe – utrata stanowiska.
Po wielu latach borykania się z trudnymi do wykonania obowiązkami Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznając jedną z takich właśnie spraw powziął wątpliwość co do zgodności wskazanych przepisów krajowych z prawem unijnym. NSA skierował do Trybunału Sprawiedliwości UE pytania prejudycjalne dotyczące ustalenia, czy przepisy polskiej ustawy o podatku od towarów i usług, w zakresie, w jakim obarczają odpowiedzialnością komornika sądowego jako płatnika VAT, za zapłatę VAT od sprzedaży nieruchomości w ramach postępowania egzekucyjnego, są zgodne z przepisami prawa unijnego, oraz czy przepisy krajowe, które przewidują, że komornik w razie niewykonania swoich obowiązków jako płatnika odpowiada całym swoim majątkiem, są w świetle prawa UE zgodne z zasadą proporcjonalności.
W opinii przygotowanej dla trybunału rzecznik generalny stwierdził m.in., że komornik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie obowiązku podatkowego całym swoim majątkiem, o ile działanie zgodnie z obowiązkiem nie zostaje mu uniemożliwione poprzez działanie podmiotu trzeciego (np. sądu), na które nie ma on żadnego wpływu. Polskie regulacje mogą więc być uważane za proporcjonalne tylko wówczas, gdy odpowiedzialność komornika jest związana z zachowaniem, jakie można mu osobiście zarzucić. Jeśli zatem niewykonanie jego obowiązków jako płatnika podatku zostało spowodowane działaniem osoby trzeciej, to nie powinien on ponosić odpowiedzialności.
Wyrok trybunału zapadnie niebawem, jednakże będzie on dotyczył tylko części opisanego zagadnienia. Nadal nierozwiązany pozostanie problem możliwości ustalania przez organ egzekucyjny podatkowego stanu faktycznego. Mając na uwadze konsekwencje dla komornika, który realizuje przecież przymus państwowy, niezbędna jest pilna i zdecydowana interwencja ustawodawcy, która rozwiąże ten problem. Można to uczynić poprzez przyjęcie określonych domniemań prawnych dotyczących stanu faktycznego w wypadku, gdyby dłużnik nie dostarczył koniecznych informacji.
Nie chodzi przecież o zdjęcie z komorników obowiązków płatnika, ale o jednoznaczne przepisy, które pozwolą się z tego zadania wywiązać. Taka zmiana bez wątpienia leży również w interesie wierzycieli, dłużników, nabywców licytacyjnych oraz, a może przede wszystkim, Skarbu Państwa.