Osobom, przeciwko którym toczy się postępowanie karne Konstytucja RP gwarantuje prawo do adwokata we wszystkich jego stadiach. Obowiązujące przepisy określają również sytuacje, w których ubiegać można się o przyznanie adwokata z urzędu.

Ubóstwo gwarantuje adwokata

Warunek określający możliwość korzystania z adwokata z urzędu określony został w art. 78 § 1 kpk. Zgodnie z nim oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby wyznaczono mu obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

Przypadek ten odnosi się do sytuacji, w których oskarżony chce korzystać z pomocy obrońcy, lecz go na niego nie stać. Obrońcę z urzędu wyznacza wtedy prezes sądu.
Należy zaznaczyć, że ocena dokumentów, na podstawie których określany jest stan majątkowy oskarżonego, dokonywana jest na podstawie arbitralnej i niezaskarżalnej decyzji, co jest przedmiotem toczącej się sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym nad legalnością niniejszego rozwiązania.

Podejrzany ma takie samo prawo do obrońcy z urzędu jak oskarżony
Obrona z urzędu nie zawsze bezpłatna
Obrona z urzędu nie zawsze bezpłatna

Zobacz również

Obrona obligatoryjna

Kodeks postępowania karnego określa katalog spraw, w których korzystanie z pomocy adwokata jest obowiązkowe. W przypadku, gdy oskarżony nie posiada obrońcy z wyboru, przypisywany jest on mu z urzędu.

Obrona obligatoryjna zatem przysługuje, gdy:

• Oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, gdy zachodni uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności (art. 79 § 1 KPK),
• Sąd uzna udział obrońcy za niezbędny za względu na okoliczności utrudniające obronę (art. 79 § 2 KPK),
• Oskarżonemu zarzucane jest popełnienie zbrodni lub gdy jest pozbawiony wolności a sprawa toczy się przez Sądem Okręgowym w I instancji (art. 80 KPK),
• Postępowanie toczy się przed sądem wojskowym a oskarżonym jest żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową lub pełniący służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego (art. 671 § 1 i 4 KPK),
• Postępowanie toczy się przed sądem wojskowym w sprawie przeciw żołnierzowi oskarżonemu o przestępstwo popełnione w związku z wykonaniem przez niego obowiązków służbowych poza granicami państwa (art. 671 § 1a KPK),
• Złożony był w sprawie wniosek o wznowienie postępowania a oskarżony zmarł lub zachodzą przesłanki do zawieszenia postępowania i wnioskodawca nie ma wyznaczonego obrońcy z wyboru to prezes sądu wyznacza z urzędu (art. 548 KPK).




Nieobecność oskarżonego

Obrońca musi również posiadać obrońcę z urzędu w sytuacji, gdy nie jest obecny na rozprawie, a nie ustanowił on obrońcy z wyboru i sąd postanowi ł procedować bez uczestnictwa oskarżonego w rozprawie (oskarżony pozostał w areszcie).
Taka sytuacja może mieć miejsce w ściśle określonych kategoriach spraw sądowych:

• Rozpoznanie przez sąd apelacji,
• Posiedzenie rozpatrujące zażalenie na postanowienie kończące postępowanie,
• Zażalenie na zatrzymanie osoby,
• Posiedzenie sądu odwoławczego przy rozstrzyganiu odnoście bezwzględnych przyczyn odwoławczych,
• Wydawania wyroku łącznego,
• Zarządzenia wykonania Katy wobec osoby przekazaniem w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania,
• Wznowionego postępowania, gdy w toku postępowania wznowieniowego zachodzi przesłanka zawieszenia tego postępowania.