Jestem członkiem zarządu spółki. Zostałem wezwany w charakterze świadka w sprawie karnej skierowanej przeciwko mojemu podwładnemu, oskarżonemu o wręczenie korzyści majątkowej urzędnikowi prowadzącemu postępowanie przetargowe. Czy mogę ustanowić pełnomocnika procesowego?

Prawo w określonych sytuacjach dopuszcza taką możliwość. Składanie wyjaśnień przez świadka w postępowaniu karnym może być stresującym doznaniem, w szczególności dla osób, które występują w tym charakterze po raz pierwszy. Organy ścigania, sąd oraz inni uczestnicy postępowania karnego dążą przede wszystkim do ustalenia faktów. Świadek zatem często staje przed ogniem krzyżowym pytań powodujących dyskomfort. Dyskomfortu tego nie zmniejsza szum informacyjny wynikający z licznych pouczeń o prawach i obowiązkach oraz odpowiedzialności karnej za prawdziwość zeznań. Pomocna za to może być obecność profesjonalisty, który na bieżąco wyjaśni świadkowi jego sytuację.

Świadek, niebędący jednocześnie pokrzywdzonym, nie jest stroną postępowania karnego na żadnym jego etapie. Jest osobowym źródłem dowodowym, przez co prawo nakłada na niego określone obowiązki (np. stawiennictwa na wezwanie organów prowadzących postępowanie) oraz prawa (np. prawo do zwrotu kosztów podróży). Szczególnym uprawnieniem przysługującym świadkowi jest prawo do ustanowienia pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.
Wskazane uprawnienie nie przysługuje świadkowi bezwzględnie – zgodnie z art. 87 par. 2 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.). Osoby niebędące stronami, w tym świadkowie, mogą ustanowić pełnomocnika pod warunkiem, że wymaga tego ich interes w toczącym się postępowaniu. Sytuacja taka może mieć miejsce np. jeśli w innej toczącej się sprawie świadek jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 lutego 2013 r., sygn. akt II AKa 268/12). Albo tak jak w opisywanym przykładzie: gdy pracownik spółki wręczył korzyść majątkową urzędnikowi prowadzącemu postępowanie przetargowe w zamian za korzystne dla spółki rozstrzygnięcie. Przełożony takiego pracownika może być przesłuchany w charakterze świadka, jednak w zaistniałych okolicznościach może on żywić uzasadnione obawy, że w dalszym toku sprawy zostanie oskarżony o kierowanie czynami pracownika. Również w takiej sytuacji możemy mówić o potrzebie ochrony interesów świadka w toczącym się postępowaniu.
Pełnomocnik świadka w postępowaniu karnym ma być dla niego wsparciem w sprawie w zakresie przepisów postępowania oraz służyć mu pomocą w wyjaśnianiu jego sytuacji. Nie może w żadnym wypadku wpływać na treść zeznań świadka, bowiem ten ostatni musi w swych zeznaniach przedstawić zgodnie z prawdą wszystkie znane mu okoliczności istotne dla sprawy.
Należy liczyć się z odmową dopuszczenia pełnomocnika świadka do sprawy. Zaistnienie okoliczności uzasadniających uprawnienie świadka do ustanowienia pełnomocnika może być zweryfikowane w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora, zaś w stadium jurysdykcyjnym – przez sąd. Jeśli właściwy organ uzna, że obrona interesów świadka tego nie wymaga, to może odmówić dopuszczenia do udziału pełnomocnika świadka w postępowaniu. Na odmowę w postępowaniu przygotowawczym można wnieść zażalenie do prokuratora bezpośrednio przełożonego nad prokuratorem decydującym. Na odmowę dokonaną przez sąd nie przysługują żadne środki odwoławcze.