Obowiązek płacenia alimentów spoczywa przede wszystkim na najbliższej rodzinie. Będą to krewni w linii prostej tj: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie (wstępni) oraz dzieci, wnuki i prawnuki (zstępni). Do kręgu pokrewieństwa zalicza się również rodzeństwo, w tym także to przyrodnie. Nie wszyscy członkowie rodziny będą jednak w taki sam sposób obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym.
Kto komu?
Przepisy prawa szczegółowo określają, komu przysługuje prawo od alimentów, i od kogo może je egzekwować. Alimenty należą się:
• dzieciom od ich rodziców (najszerszy zakres uprawnień). Zgodnie bowiem z art. 133§ 1 krio rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. W tym przypadku zapłata alimentów nie będzie uzależniona od faktu, czy dziecko żyje w niedostatku. Obowiązkiem rodziców jest bowiem zapewnienie dziecku utrzymania na odpowiednim poziomie, do momentu gdy będzie mogło ono utrzymać się samodzielnie, co nie zawsze wiązać będzie z osiągnięciem przez nie pełnoletniości. Ponad to, gdy dzieci są niepełnoletnie, mogą one żądać alimentów niezależnie od faktu, czy znajdują się w niedostatku;
• grupom z ograniczonym prawem do alimentów: rodzicom, dziadkom, wnukom, rodzeństwu, a także dzieciom, które są w stanie utrzymać się samodzielnie. Wymienione wyżej podmioty będą mogły uzyskać świadczenie alimentacyjne w momencie, gdy wykażą iż znajdują się w niedostatku;
• matce pozamałżeńskiego dziecka od ojca dziecka, w wysokości kosztów 3 miesięcznego utrzymania matki w okresie porodu, niezależnie od faktu, czy znajduje się w niedostatku;
• rozwiedzionemu małżonkowi, o ile nie został on uznany za wyłącznie winnego rozwodu i znajduje się w niedostatku. Obowiązany do zapłaty będzie wtedy były małżonek;
• osobie przysposobionej. Obowiązana do zapłaty będzie osoba przysposabiająca i odwrotnie, a czasem także o krewni przysposobionego (przysposabiającego),
• pasierbowi w stosunku do ojczyma lub macochy i ojczymowi lub macosze w stosunku do pasierba - jeśli odpowiadać będzie to zasadom współżycia społecznego.
Czym jest niedostatek?
Żądać alimentów można co do zasady w sytuacjach, gdy znajdujemy się w niedostatku i nie mamy możliwości zapewnienia sobie środków utrzymania we własnym zakresie. Sytuację bycia w niedostatku określa się w doktrynie jako moment życia, w którym osoba nie posiada własnych środków utrzymania niezbędnych do zaspokojenia jej podstawowych potrzeb. Zgodnie z praktyką, zbyt małe, niewystarczające do samodzielnego utrzymania środki będą wiążącą przesłanką do otrzymania alimentów, jeśli w inny sposób dana osoba nie jest w stanie zapewnić sobie środków do życia.
Potrzebujący, który znalazł się w niedostatku może żądać alimentów w pierwszej kolejności od dzieci, wnuków oraz dalszych zstępnych. Jeśli brak jest zobowiązanych osób z pierwszej grupy, w dalszej kolejności o niezbędne środki można ubiegać się od swoich rodziców, dziadków oraz dalszych wstępnych. Ostatnią obowiązaną do zapłaty alimentów grupą będzie rodzeństwo.