Usprawniania sądownictwa ciąg dalszy. Rząd przyjął projekt nowelizacji

W projekcie zaproponowano rozwiązania, które służą dalszemu usprawnianiu i poprawianiu funkcjonowania sądownictwa w Polsce. W tym celu przewidziano m.in.:

• wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2013 r.;

Zmienione zostaną przepisy dotyczące: odwoływania dyrektora sądu, zwracania przez ministra sprawiedliwości prezesowi sądu (lub wiceprezesowi) uwagi na piśmie (np. w przypadku stwierdzenia uchybień w kierowaniu sądem) i odmowy przyjęcia przez ministra informacji rocznej o działalności sądu.

• kompleksowe uregulowanie zagadnień ustrojowych w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych;

Chodzi o upoważnienie ministra sprawiedliwości do określenia właściwości sądów powszechnych w sprawach z zakresu prawa: prasowego, autorskiego i praw pokrewnych oraz ksiąg wieczystych oraz zmian organizacji sądów.

• zmianę sposobu przyjmowania uchwał przez zgromadzenie sędziów sądu apelacyjnego oraz zgromadzenie sędziów okręgu, a także zmianę składu zgromadzenia sędziów okręgu;

Przewidziano zmianę sposobu głosowania w zgromadzeniu ogólnym sędziów apelacji, co oznacza, że do podjęcia uchwał, poza wyjątkami, wystarczy zwykła większość głosów. Zmieni się także skład zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu. Dzięki tej zmianie głosy sędziów sądu okręgowego uzyskają w zgromadzeniu większą wagę, ze względu na ich wiedzę i doświadczenie, niż głosy sędziów sądu rejonowego.

• doprecyzowanie przepisów dotyczących sprawowania nadzoru administracyjnego przez ministra sprawiedliwości nad działalnością sądów;

Zgodnie z projektem nowelizacji, minister sprawiedliwości będzie mógł żądać, w uzasadnionych przypadkach, akt spraw sądowych. Uprawnienie to umożliwi ministrowi sprawiedliwości efektywne sprawowanie nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów. Minister sprawiedliwości, ze względu na swoje ustawowe obowiązki, powinien mieć dostęp do akt spraw, a sama możliwość zapoznania się przez niego z takimi dokumentami w żaden sposób nie narusza niezawisłości sędziów.
Dodano też przepisy, które mają gwarantować, że przekazanie akt spraw sądowych ministrowi – nie będzie naruszać prawa stron do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie oraz utrudniać pracy sądom.

• określenie uprawnień ministra sprawiedliwości związanych z usuwaniem rozbieżności w wykładni prawa;

Założono przywrócenie ministrowi sprawiedliwości prawa do przedstawienia Sądowi Najwyższemu wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa w orzecznictwie sądów: powszechnych, wojskowych lub Sądu Najwyższego. Minister sprawiedliwości stracił to prawo po rozdzieleniu jego funkcji od prokuratora generalnego. Jednak uprawnienie to jest niezbędne ministrowi do sprawowania nadzoru administracyjnego nad sądami.

• zmianę przepisów dotyczących powoływania dyrektorów sądów, doprecyzowanie przepisów dotyczących podziału obowiązków między prezesa sądu i dyrektora sądu;

Zaproponowano przyznanie prezesowi sądu prawa do wydawania poleceń służbowych dyrektorowi w zakresie szerszym niż obecnie. Przewidziano też wyłączenie kuratorów zawodowych spod zwierzchnictwa dyrektora sądu.

• zniesiono zakaz przeprowadzania przez tego samego sędziego-wizytatora dwóch kolejnych wizytacji tego samego wydziału;

Rezygnacja z tego przepisu oznacza, że ten sam sędzia-wizytator będzie mógł dwa razy pod rząd wizytować ten sam wydział. Nie ma podstaw do twierdzenia, że w takiej sytuacji nie będzie on bezstronny.

• zmianę zasad delegowania sędziów do sądu wyższego rzędu oraz ograniczenie czasu delegowania do Ministerstwa Sprawiedliwości (lub innej jednostki organizacyjnej podległej ministrowi sprawiedliwości albo przez niego nadzorowanej) sędziów i przedstawicieli innych niż sędziowie grup zawodowych, związanych z szeroko pojętym wymiarem sprawiedliwości;

Obecnie delegowanie do Ministerstwa Sprawiedliwości sędziego, kuratora sądowego, referendarza sądowego, asystenta sędziego, urzędnika sądu lub prokuratury, funkcjonariusza służby więziennej – jest bezterminowe. W nowych przepisach przewidziano rezygnację z tego zapisu i przyjęto zasadę delegowania na czas określony. Zaproponowano, aby maksymalny czas delegowania sędziego do Ministerstwa Sprawiedliwości wynosił 5 lat. W uzasadnionych przypadkach będzie można ten okres przedłużyć o kolejne 5 lat, jednak łączny czas delegowania sędziego, nie może być dłuższy niż 10 lat. Oznacza to, że sędzia w trakcie całej swojej kariery zawodowej będzie mógł pracować w Ministerstwie Sprawiedliwości maksymalnie 10 lat. Rozwiązanie takie ułatwi zatrudnianie w ministerstwie sędziów zdobywających wiedzę i nowe doświadczenia w wymiarze sprawiedliwości oraz kontakty z rzeczywistymi problemami sądownictwa.

Analogiczne przepisy obejmą prokuratorów, z tym że w ich przypadku decyzja o wydłużeniu delegowania należeć będzie do Prokuratora Generalnego.

• zmianę realizacji prawa do nieodpłatnego zakwaterowania sędziego delegowanego do innej miejscowości, niż miejscowość, w której znajduje się jego miejsce służbowe (likwidacja ryczałtu);

Wyeliminowano możliwość uzyskiwania przez sędziów zwrotu kosztów zamieszkania w formie ryczałtu. Zwrot ten będzie przysługiwał w wysokości faktycznie poniesionych kosztów – nie wyższych jednak niż 78 proc. podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego. Zatem zwrot kosztów zamieszkania nie będzie mógł przekroczyć kwoty obecnego ryczałtu wypłacanego sędziom z tego tytułu. Regulacja ta ma także dotyczyć prokuratorów, referendarzy sądowych i asystentów sędziów.

• przyznanie świadczeń sędziom delegowanym do pełnienia obowiązków w międzynarodowej sędziowskiej organizacji pozarządowej;

• wprowadzenie odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych informacji w oświadczeniu majątkowym przez sędziów i prokuratorów;

• wypłatę nagrody jubileuszowej sędziemu, przechodzącemu w stan spoczynku, jeśli w dniu przejścia w stan spoczynku brakuje mu nie więcej niż 12 miesięcy do nabycia do niej prawa (rozwiązanie takie stosowane jest wobec prokuratorów, pracowników sądów i prokuratury oraz pracowników urzędów państwowych)

• zmianę przepisów dotyczących odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów (wprowadzono nową karę dyscyplinarną polegającą na obniżeniu wynagrodzenia zasadniczego sędziego od 5 do 15 proc. na okres od 6 miesięcy do 2 lat);

• doprecyzowanie rodzajów dokumentów składanych przez kandydatów na ławników;

• określenie obowiązków ministra sprawiedliwości związanych z informatyzacją i obsługą informatyczną sądów, w tym stworzenie podstaw prawnych do prowadzenia przez ministra centralnych rejestrów: biegłych sądowych, stałych mediatorów i lekarzy sądowych.

Jednoznacznie sprecyzowano kompetencje ministra sprawiedliwości związane z informatyzacją sądownictwa powszechnego. Zapisano, że minister sprawiedliwości wykonuje zadania z zakresu informatyzacji sądów polegające na projektowaniu, wdrażaniu, eksploatacji, integracji, rozwoju i udostępnianiu systemów teleinformatycznych obsługujących postępowanie sądowe lub sądy, zabezpieczaniu danych osobowych przetwarzanych w tych systemach, koordynowaniu tych działań oraz zapewnieniu możliwości wymiany danych między tymi systemami.