Podczas procesu budowlanego bardzo często dochodzi do konfliktów pomiędzy inwestorem, wykonawcą i podwykonawcami. Przyczyną tego stanu rzeczy, poza naturalnymi komplikacjami związanymi z realizacją danej inwestycji, jest często nieregulowanie bądź nieterminowe regulowanie przez wykonawcę umownego wynagrodzenia na rzecz podwykonawców za wykonane roboty budowlane.
Utrudnienia te nierzadko prowadzą również do perturbacji związanych z terminowością zrealizowania zadania. Aby minimalizować ryzyko sporów i nieporozumień, bardzo ważne jest zadbanie o właściwe postanowienia umowne w zakresie zasad rozliczania za wykonane prace budowlane. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, w której na budowie będzie pracowało wielu podwykonawców. W takich przypadkach niejasne postanowienia mogą bowiem doprowadzić do długotrwałych sporów. W praktyce zaś przekłada się to na opóźnienia w realizacji inwestycji, a w skrajnych przypadkach stawia pod znakiem zapytania możliwości jej dokończenia, czy rentowności. To ostatnie zastrzeżenie jest szczególnie istotne w przypadku inwestycji budowlanych realizowanych w wyniku udzielenia zamówienia publicznego.

Solidarna odpowiedzialność

Zgodnie z kodeksem cywilnym na wykonawcy robót budowlanych co do zasady ciąży obowiązek uzyskania zgody inwestora na powierzenie części prac podwykonawcy i zawarcie z nim umowy. Strony umowy o roboty budowlane, a więc inwestor i główny wykonawca, nie mogą tym samym wyłączyć bądź ograniczyć postanowień przewidzianych w art. 6471 kodeksu cywilnego. W szczególności za niekorzystne należy uznawać wszelkiego rodzaju zgody generalne i abstrakcyjne, a więc postanowienia umowne przewidujące, że inwestor z góry aprobuje zawarcie wszelkich umów z podwykonawcami, i to niezależnie od ich treści. Powyższe spostrzeżenia mają na celu ograniczenie zakresu odpowiedzialności inwestora. Zgodnie z art. 6471 par. 5 kodeksu cywilnego inwestor wraz z wykonawcą odpowiadają solidarnie za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę, przy czym warunkiem ponoszenia takiej odpowiedzialności przez inwestora jest wyrażenie zgody na zawarcie umowy z podwykonawcą. Konieczność uzyskania zgody inwestora stanowi dla niego gwarancję, iż będzie miał pełną wiedzę o zakresie swojej odpowiedzialności w związku z realizowaną inwestycją. Z drugiej strony zgoda inwestora będzie stanowiła element ochrony dla podwykonawcy, który z roszczeniem o wypłatę zaległego wynagrodzenie będzie mógł zgłosić się nie tylko do wykonawcy, ale również inwestora. W konsekwencji inwestor będzie zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonania części prac stanowiących przedmiot świadczenia wykonawcy w ramach umowy o roboty budowlane, jeżeli wyraził zgodę na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą.
Zgodnie z kodeksem cywilnym zgoda inwestora może zostać wyrażona w każdy sposób, również dorozumiany. Zgoda inwestora będzie domniemana, jeżeli w terminie 14 dni od otrzymania umowy z podwykonawcą lub jej projektu wraz z dokumentacją dotyczącą powierzonych robót inwestor nie zgłosi w tym zakresie pisemnego sprzeciwu lub zastrzeżeń. W związku z ochronnym charakterem wskazanych przepisów warto pamiętać, że zawarcie umowy przez podwykonawcę bez uzyskania zgody inwestora będzie przesądzało o braku odpowiedzialności po stronie inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy. W konsekwencji uzyskanie zgody inwestora leży w interesie wszystkich strony procesu budowalnego. Minimalizuje on również, przynajmniej od strony prawnej, perturbacje w wykonywaniem umowy o roboty budowlane.

Zapłatę należy zweryfikować

Przed podjęciem decyzji o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy przez wykonawcę z podwykonawcą inwestor powinien dokładnie przeanalizować przekazany mu przez wykonawcę projekt umowy oraz towarzyszącą dokumentację. W przypadku jakichkolwiek zastrzeżeń, np. co do zakresu powierzanych prac, zasad rozliczania czy zakresu odpowiedzialności, powinien zgłosić swoje zastrzeżenia. Jest to szczególnie istotne, gdyż przewidziane przez kodeks cywilny domniemanie wyrażenia zgody po upływie 14 dni od dnia otrzymania kompletnej dokumentacji będzie przesądzało o solidarnej odpowiedzialności inwestora wraz z głównym wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy. W przypadku gdy jednak charakter realizowanej inwestycji przesądza, że w proces budowlany, od samego początku będą musieli być zaangażowani podwykonawcy, warto, aby inwestor w umowie z wykonawcą w sposób należyty zabezpieczył swój interes w zakresie zapłaty wynagrodzenia (patrz ramka). Konieczne jest więc wprowadzenie odpowiednich i dostosowanych do specyfiki umowy o roboty budowlane postanowień umożliwiających inwestorowi bezpośrednią zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy. W tym miejscu warto podkreślić, że już od dwóch miesięcy inwestorzy zlecający wykonanie inwestycji w ramach przetargu publicznego muszą stosować zasady przewidziane w ustawie – Prawo zamówień publicznych. Znowelizowane przepisy nakładają na inwestorów publicznych obowiązek przewidywania odpowiednich zapisów w specyfikacjach istotnych warunków zamówienia oraz zawieranych umów. W tym przypadku chodzi o zasady, na jakich mają być ukształtowane niektóre stosunki między wykonawcą a podwykonawcami (a także dalszymi podwykonawcami).
W dokumentach tych powinny znaleźć się m.in. wymagania dotyczące terminów zapłaty wynagrodzenia czy kar umownych za ich niedotrzymanie. Nowe wymogi w tym zakresie związane są z tym, że obecnie to zamawiający muszą płacić bezpośrednio podwykonawcom należne im wynagrodzenie, jeśli ci w wyznaczonym czasie nie otrzymają wynagrodzenia od swojego bezpośredniego zleceniodawcy. W przypadku wynagrodzenia płaconego w częściach lub zaliczek każdą wypłatę na rzecz wykonawcy poprzedzi złożenie przez niego dowodów potwierdzających, że rozliczył się z podwykonawcami. Jeśli tego nie zrobi, podwykonawca otrzyma bezpośrednio pieniądze od inwestora. W spornych sytuacjach zapłata zostanie złożona w depozycie sądowym i tam poczeka do czasu pełnego wyjaśnienia sprawy, np. zakończenia procesu przed sądem.

Nie za wszystko zapłaci inwestor

Przedstawione zasady nie oznaczają, że inwestor ponosi odpowiedzialność za wszystkie niezgodne z prawem zachowania wykonawcy przewidziane w jego umowie z podwykonawcą.
W przypadku obowiązku zapłaty wszelkich roszczeń podwykonawców, takich jak kary umowne, odszkodowanie za nieprawidłowe wykonanie umowy przez wykonawcę czy zwrot wydatków związanych z budową, inwestor musiałby bowiem przewidzieć dodatkowe koszty, jakie może ponieść w związku z wykonaniem umowy przez podwykonawców. W takiej sytuacji instytucja podwykonawstwa straciłaby sens. W konsekwencji kodeksowe zasady dotyczące zasad rozliczania inwestora z podwykonawcami nie mogą być interpretowane rozszerzająco i obejmować np. roszczenia o zapłatę kary umownej. Innym słowy oznacza to, że jeżeli wykonawca wykonał umowę z podwykonawcą w sposób nieprawidłowy i tym samym naraził się na odpowiedzialność odszkodowawczą, to inwestor nie powinien za to odpowiadać. Poszkodowanemu podwykonawcy nie pozostaje nic innego jak dochodzić swoich racji w sądzie.

Umowa z podwykonawcą musi być zawarta na piśmie

Inwestor zamierza zrealizować inwestycję budowlaną. W umowie o roboty budowlane podwykonawca powinien zabezpieczyć swoje interesy nie tylko w stosunku do wykonawcy, z którym bezpośrednio zawiera umowę, lecz także w stosunku do inwestora. Do zawarcia przez wykonawcę umowy z podwykonawcą wymagana jest zgoda inwestora. Jest to niezwykle istotny z punktu widzenia podwykonawcy instrument, gdyż pozwala mu zabezpieczyć przyszłe roszczenia w razie niewypłacalności wykonawcy. Inwestor, który wyrazi zgodę na wskazanego podwykonawcę i powierzony mu zakres robót, odpowiada solidarnie wraz z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Umowa między wykonawcą a podwykonawcą powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Do zgody wyrażanej przez inwestora wymogu tego nie stosuje się. W tym bowiem przypadku wystarczy, by wykonawca przedstawił inwestorowi umowę z podwykonawcą lub jej projekt ze stosowną dokumentacją dotyczącą wykonania robót. Jeżeli inwestor w terminie 14 dni od przedstawienia mu ww. dokumentów nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy.

Propozycje zapisów do umów zawieranych w trybie ustawy – Prawo zamówień publicznych

1. Warunkiem zapłaty przez zamawiającego drugiej faktury i następnych jest przedstawienie dowodów zapłaty wymagalnego wynagrodzenia podwykonawcom i dalszym podwykonawcom. Ma ono postać oświadczenia podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy o uiszczeniu należnego wynagrodzenia przez wykonawcę bądź potwierdzenia dokonania przelewu należności na rachunek bankowy podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy.

2. W przypadku nieprzedstawienia przez wykonawcę dowodów zapłaty, o których mowa powyżej, zamawiający wstrzyma się z wypłatą należnego wynagrodzenia za odebrane roboty budowlane w części równej sumie kwot wynikających z nieprzedstawionych dowodów zapłaty.

3. Zamawiający dokonuje bezpośredniej zapłaty wymagalnego wynagrodzenia przysługującego podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy. W przypadku uchylenia się od obowiązku zapłaty odpowiednio przez wykonawcę, podwykonawcę lub dalszego podwykonawcę zamówienia na roboty budowlane, jednakże przed dokonaniem bezpośredniej zapłaty zamawiający jest obowiązany umożliwić wykonawcy zgłoszenie pisemnych uwag dotyczących zasadności bezpośredniej zapłaty wynagrodzenia w terminie 7 dni od doręczenia zawiadomienia o zamiarze dokonania zapłaty bezpośredniej.

4. Wynagrodzenie, o którym mowa powyżej, dotyczyć może wyłącznie należności powstałych po zaakceptowaniu przez zamawiającego umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane, lub po przedłożeniu zamawiającemu poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są dostawy lub usługi, i obejmuje wyłącznie należne wynagrodzenie, bez odsetek należnych podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy.

5. W przypadku zgłoszenia przez wykonawcę pisemnych uwag, zamawiający złoży do depozytu sądowego kwotę potrzebną na pokrycie wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy w przypadku istnienia zasadniczej wątpliwości zamawiającego co do wysokości należnej zapłaty lub podmiotu, któremu płatność się należy. W razie braku takich wątpliwości dokona zapłaty na rzecz podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy bądź na rzecz wykonawcy, jeśli uzna niezasadność zapłaty na rzecz podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy.

6. Zapłata wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy, jeżeli zamawiający uzna jej zasadność, nastąpi w terminie 21 dni od otrzymania przez zamawiającego pisemnych uwag lub od dnia upływu terminu ich zgłoszenia przez wykonawcę.

7. W przypadku dokonania bezpośredniej zapłaty podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy zamawiający potrąca kwotę wypłaconego wynagrodzenia z wynagrodzenia należnego wykonawcy.

Podstawa prawna

Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Ustawa z 29 stycznia 1994 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 903 z późn.zm.).