Nieważność testamentu
Kodeks cywilny szczegółowo określa sytuacje, kiedy sporządzony przez spadkodawcę testament uznać można za nieważny.
Spadkodawca – przyczyna nieważności
Przepisy prawa stanowią, że testament może sporządzić jedynie osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. W tym wypadku więc można uznać, że testament ważny w świetle prawa sporządzi osoba, która jest pełnoletnia albo w ramach wyjątku – osoba małoletnia, która zawarła związek małżeński.
Testament nie będzie uznany za ważny, jeśli sporządzi go osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo, a także ta, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Podobnie testament będzie nieważny w momencie, gdy sporządzi go nie spadkodawca, a jego przedstawiciel.
Wady oświadczenia woli spadkodawcy
Według art. 945 k.c. testament jest nieważny, jeśli został sporządzony:
• W stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
W tym wypadku mogą to być np. stany trwałe: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, albo stany przemijające: upojenie alkoholowe, pozostawanie pod hipnozą albo pod wpływem środków odurzających.
• Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści.
• Pod wpływem groźby.
Warto dodać, że osoby, które grożą spadkodawcy, chcąc wymusić na nim określoną treść testamentu – w świetle prawa uznane są również za niegodne dziedziczenia.
Na nieważność testamentu z powodu którejś z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie dziesięciu lat od otwarcia spadku.
Typowe błędy wpływające na nieważność testamentu
Do najczęstszych przyczyn uznania nieważności testamentu należą:
• Nie zachowanie odpowiedniej formy sporządzania testamentu.
Jeśli np. chcemy wyrazić swoją wolę w testamencie holograficznym, wówczas musimy w całości napisać go pismem ręcznym i opatrzyć datą i podpisem (jeśli zaś napiszemy tekst na maszynie albo komputerze – testament będzie nieważny).
• Sporządzenie testamentu z inną osobą.
Ten błąd najczęściej dotyczy małżonków, którzy sporządzają jeden testament we wspólnym imieniu. Tymczasem przepisy jasno wskazują, że testament jest rozporządzeniem tylko jednego spadkodawcy.
• Wygaśnięcie testamentu szczególnego.
Testament szczególny, np. ustny czy podróżny, traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu (art. 955 k.c.).
• Terminy i warunki
W niektórych testamentach spadkodawca określa swoją wolę za pomocą warunków i terminów – w świetle prawa zaś powoływanie spadkobiercy testamentowego nie jest ważne w takich przypadkach (w przeciwieństwie do zapisów, które mogą być uczynione pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu).
• Świadkowie
Testament zwykły allograficzny (czyli ustne oświadczenie woli spisane w formie protokołu w obecności świadków i podpisane przez nich) i testamenty szczególne: ustny, podróżny i wojskowy muszą zostać sporządzone przy świadkach. Świadkowie jednak muszą spełniać określone kryteria wyznaczone przez przepisy prawa.
Testament będzie uznany za nieważny, jeśli świadek:
- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
- jest niewidomy, głuchy lub niemy;
- nie może czytać i pisać;
- nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- został skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Kodeks reguluje także sytuacje, gdy świadkiem jest osoba, dla której w testamencie zostały przewidziane jakieś korzyści, a także małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Zgodnie z brzmieniem art. 957§2 k.c. cały testament jest ważny z wyjątkiem postanowień, które przysparzają korzyści tej osobie (chyba, że z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament).
Jak widać na podstawie powyższych przykładów – jest bardzo dużo możliwości popełnienia błędów, które mogą być podstawą do unieważnienia sporządzonego testamentu.
Z tego też powodu rozporządzanie własnym majątkiem na wypadek śmierci należy do czynności, które warto wykonać, opierając się na wnikliwej analizie przepisów prawa, albo skorzystać z profesjonalnej pomocy w kancelarii prawnej – wówczas będziemy mieli pewność, że majątek trafi do wskazanych przez nas osób.