Prawo, które miało dyscyplinować funkcjonariuszy publicznych, nie działa. Wygląda na to, że cierpliwość tracą już nawet prokuratorzy: pod lupę biorą procesy, które do takiej odpowiedzialności powinny prowadzić.
ikona lupy />
Długa droga do ukarania urzędnika / DGP
DGP zebrał dane ze wszystkich czterdziestu pięciu prokuratur okręgowych w Polsce. Wynika z nich, że w ciągu pierwszych czternastu miesięcy od wejścia w życie ustawy z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (Dz.U. z 2011 r. nr 34, poz. 173), nowe prawo nie zadziałało ani razu.
W tym czasie nie tylko nie wydano orzeczenia, ale nawet nie udało się wszcząć żadnego postępowania w opisanym przez ustawę trybie.
– To totalna porażka ustawodawcy – nie ma wątpliwości Jerzy Pietrzyk, prezes stowarzyszenia Stop Bezprawiu.
Teoretycznie od 17 maja 2011 r. każdy urzędnik może ponieść dotkliwą karę finansową, jeśli jego służbowe błędne działanie bądź zaniechanie stanie się przyczyną wypłaty poszkodowanemu odszkodowania przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego.
Postępowanie musi nosić znamiona rażącego naruszenia prawa, a maksymalna kara nie może przekroczyć równowartości rocznego wynagrodzenia danego funkcjonariusza. Wprowadzane z dużym rozgłosem przepisy miały ukrócić urzędniczą samowolę. Jednak na razie ustawa nie przynosi efektów.

Odległa kara

– Przewidziane procedury są skomplikowane i niestety długotrwałe. Należy wykonać wiele kroków, by ostatecznie winny urzędnik mógł zostać ukarany finansowo. W polskich realiach czternaście miesięcy to najczęściej za krótko, by mechanizmy zaczęły działać.
Stąd też za wcześnie, aby ostatecznie ocenić skuteczność wprowadzonych zmian, aczkolwiek już widać, że procedura wymagałaby usprawnienia – tłumaczy Przemysław Wolski, radca prawny z bydgoskiej kancelarii Lege Artis Kuropatwiński Lewicki Sp.k.
Podobnie uważają inni eksperci.
– Ta ustawa nie funkcjonuje samodzielnie, zależy od wielu innych czynników – zauważa Mariusz Śroń, radca prawny z Deloitte Legal.
Dodaje, że zanim uruchomi się opisaną w przepisach procedurę, należy chociażby wypłacić poszkodowanemu odszkodowanie i uzyskać prawomocne orzeczenie sądu czy decyzję, że naruszenie prawa było rażące. A to trwa i często jest trudne do spełnienia.
– Udowodnienie rażącego naruszenia prawa jest praktycznie niemożliwe, albowiem urzędnik zawsze wykaże, iż poruszał się w obrębie zapisów konkretnych ustaw i rozporządzeń, a że były one stosowane nieadekwatnie do stanu faktycznego, to już inna sprawa – wyjaśnia Joanna Regent, aplikant radcowski z fundacji Lex Nostra.
Szczególnie że różna interpretacja przepisów, która okazuje się przyczyną wielu błędów, nie jest najczęściej traktowana jako rażące uchybienie przepisom.
Brak wszczętych postępowań przeciwko urzędnikom to niejedyny feler obowiązujących od ponad roku regulacji. Okazuje się, że niekorzystnym skutkiem, jaki wywołała ustawa, są psychologiczne bariery przy podejmowaniu przez urzędników odważnych decyzji i obawa przed konsekwencjami.
To problem, który dotyczy szczególnie mniejszych podmiotów. Zaobserwował to też Stanisław Lemczyk, jeden z posłów PO, którzy w ubiegłej kadencji inicjowali prace nad ustawą.
– Łudziłem się, że tego unikniemy. Ustawa miała karać za błędy, a nie paraliżować urzędników przed podejmowaniem nietypowych, ale zgodnych z prawem działań. Niestety, na razie jest inaczej – uważa parlamentarzysta w rozmowie z DGP.



Prokuratura ponagla

Takiego krytycyzmu nie wykazują inni posłowie PO, którzy pracowali nad tym aktem.
– Jeżeli prokuratura czymś się nie zajmuje, to nie znaczy, że coś nie działa. Być może życie pokazało, że nie trzeba stosować aż tak represyjnych przepisów – mówi Waldy Dzikowski.
– Nie tworzyliśmy tej ustawy po to, by wyłapać jak najwięcej urzędników. Sama perspektywa sankcji mogła przynieść efekty – dodaje Radosław Witkowski.
Parlamentarzyści również podkreślają, że potrzeba czasu, by przepisy zadziałały.
– Za wcześnie na oceny – przestrzega Dzikowski.
Optymizmu nie podziela chyba Prokuratura Generalna. Z nieoficjalnych informacji DGP wynika, że zdecydowanie wcześniej niż my pytała już prokuratury okręgowe o statystyki w stosowaniu przepisów. To może wskazywać, że wprowadzając regulacje spodziewano się szybszych efektów.
Znamienne okazuje się również postępowanie samych śledczych, które wskazuje na kończącą się cierpliwość. Krakowska prokuratura okręgowa zdecydowała się niedawno wspólnie z sądami okręgowymi monitorować sprawy, które ewentualnie mogłyby stać się przedmiotem postępowania z ustawy o odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych.
– Te przepisy to wciąż novum, dlatego wszyscy musimy się przyzwyczaić do ich stosowania – wyjaśnia zespół prasowy Prokuratury Okręgowej w Krakowie.
– To mądre działanie w sytuacji, kiedy mamy w Polsce problemy z szybkim egzekwowaniem prawa – chwali dr Łukasz Chojniak z Forum Obywatelskiego Rozwoju.
Jego zdaniem istnieje opór, by wprowadzać w życie przepisy uderzające w niekompetentnych funkcjonariuszy publicznych, więc aktywne stymulowanie stosowania ustawy się przyda.
– Trzeba tłumaczyć, że mechanizmy urzędniczej odpowiedzialności są konieczne, również dla dobra samej administracji. Z jednej strony pozwolą wyeliminować tych, którzy przez swoją niekompetencję szkodzą jej wizerunkowi, a z drugiej nie będą uderzały w rzetelnych pracowników, którzy prawidłowo wykonują obowiązki – przekonuje dr Chojniak.

Zawiedzeni przedsiębiorcy

Złudzeń co do zmiany obecnego stanu rzeczy nie ma natomiast grupa, która najbardziej liczyła na nowe regulacje. Poszkodowani przez działania urzędników przedsiębiorcy uważają, że przepisy nie zaczną funkcjonować, dopóki nie zmieni się cały system karania funkcjonariuszy publicznych.
– Ustawa jest krokiem w dobrym kierunku, ale by stała się pożyteczna, należy wbudować ją w bardziej kompleksowe zmiany – mówi Marcin Kołodziejczyk z ruchu społecznego Niepokonani 2012.
Setki kar dla urzędników

Zobacz również
I zapowiada, że jako organizacja jesienią zgłoszą własne propozycje.
Rozgoryczenia nie ukrywa również Jerzy Pietrzyk ze stowarzyszenia Stop Bezprawiu.
– Przy konstruowaniu obecnych przepisów zabrakło wsłuchania się w głosy środowisk społecznych. Prawnicy stworzyli odstającą od realiów ustawę. Dziś widzimy efekty, a w zasadzie ich brak – twierdzi nasz rozmówca.