1,6 tys. osób jest zatrudnionych w sądownictwie na zlecenie. Pracownicy składają pozwy do sądu... pracy i wygrywają.
Wymiar sprawiedliwości polubił śmieciowe umowy. Ponad 5 proc. zatrudnionych w sądach urzędników i personelu technicznego pracuje na zlecenie. Nie dotyczy ich kodeks pracy, więc nie mają prawa do urlopu. Nie przysługuje im również odprawa. Ich zatrudnienie można wypowiedzieć z dnia na dzień.
– Dzieje się tak, mimo że w sądach takie osoby wykonują często poważne obowiązki urzędnicze, np. asystenta sędziego. To gigantyczny problem, m.in. ze względu na konieczność zadbania o bezpieczeństwo dokumentów i prowadzonych spraw. Dodatkowo będzie on narastał, bo brakuje środków na działalność wymiaru sprawiedliwości – mówi Waldemar Urbanowicz, przewodniczący Międzyregionalnej Sekcji Pracowników Sądownictwa NSZZ „Solidarność”.
Śmieciowe zatrudnienie to wygodne rozwiązanie dla sądów. Prowadzi jednak do tego, że instytucje, które mają dawać przykład innym i dbać o przestrzeganie prawa, same je łamią. Jeżeli bowiem zatrudnienie spełnia warunki określone w kodeksie pracy (np. praca jest świadczona w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę), to obie strony z mocy prawa łączy umowa o pracę, a nie umowa-zlecenie.
W efekcie dochodzi do kuriozalnych przypadków, gdy zleceniobiorcy zatrudnieni np. w sądzie rejonowym pozywają go do sądu pracy, aby ten ustalił, że obie strony łączy umowa o pracę, a nie cywilnoprawna. Proces taki wygrała była stażystka, z którą sąd rejonowy nie przedłużył kolejnego zlecenia. Sąd okręgowy uznał, że obie strony łączył stosunek pracy, a nie cywilnoprawny.
Dodatkowo przywrócił ją do pracy, uznając, że skoro ze stażystką zawarto co najmniej trzy kolejne umowy, to trzecia przekształciła się już w stały kontrakt. Pozwany sąd złożył w tej sprawie kasację do Sądu Najwyższego, ale ten odrzucił ją wyrokiem z 21 września 2011 r., uznając, że brak środków na wynagrodzenie nie usprawiedliwia łamania kodeksu pracy.
Siedem reform głównych wymiaru sprawiedliwości
Siedem reform głównych wymiaru sprawiedliwości

Zobacz również
Problem stał się już na tyle poważny, że przeciwko pogarszającym się warunkom zatrudnienia w sądownictwie zaczęły protestować związki zawodowe.
Podkreślają, że zatrudnionych na śmieciowych umowach może jeszcze przybywać, bo sądy muszą wykazywać się efektywnością (liczbą załatwionych spraw w danym okresie), a nie ma pieniędzy na zwiększenie liczby etatów. Brakuje też nadzoru resortu sprawiedliwości nad prezesami sądów, którzy w praktyce mogą prowadzić dowolną politykę kadrową.
– Osoby przychodzące z zewnątrz nie powinny być dopuszczane do niezwykle odpowiedzialnej pracy przy postępowaniach. Sąd to nie jest miejsce do pracy na zlecenie – mówi Beata Tomaszewska, przewodnicząca Związku Zawodowego Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości RP.



Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości zdecydowana większość (ale nie wszystkie) z 1652 umów-zleceń zawartych obecnie przez sądy nie narusza kodeksu pracy. W razie wątpliwości wszczynane jest postępowanie wyjaśniające.
Zleceniobiorcy zajmują się m.in. konserwacją ogrzewania i remontami, ale świadczą też usługi doradztwa prawnego lub wykonują czynności pomocnicze w komórkach organizacyjnych sądów.
Jarosław Gowin, minister sprawiedliwości, zobowiązał kierownictwo sądów do objęcia wnikliwą kontrolą kwestii zawierania umów cywilnoprawnych, tak by były one stosowane tylko w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach.

Sądy, zamiast stać na straży przepisów, same je łamią

Jak wskazują dane resortu sprawiedliwości, sądy zatrudniają na podstawie umowy-zlecenia. Podobnie jak pozostali pracodawcy nie mogą jednak nadużywać kontraktów cywilnoprawnych. Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania obowiązków określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca – do wypłaty wynagrodzenia.
Zatrudnienie, które spełnia te warunki, jest z mocy prawa stosunkiem pracy, a nie cywilnoprawnym, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest też dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę cywilnoprawną przy zachowaniu wymienionych warunków wykonywania obowiązków.
– Zleceniobiorca, która uważa, że zleceniodawca powinien podpisać z nim umowę o pracę, a nie umowę-zlecenie, może złożyć do sądu pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy – mówi Katarzyna Grzybowska-Dworzecka, adwokat z Kancelarii Głuszko & Grzybowska-Dworzecka.
Tłumaczy, że w takich przypadkach pomocna może być interwencja Państwowej Inspekcji Pracy (PIP). Inspektorzy mają prawo wnosić powództwa, a za zgodą osoby zainteresowanej – także uczestniczyć w postępowaniu przed sądem we wspomnianych sprawach.
W 2011 roku inspektorzy sprawdzili 52 takie placówki wymiaru sprawiedliwości (m.in. sądy i prokuratury) i wydali 83 wnioski w sprawie usunięcia nieprawidłowości oraz ujawnili jeden przypadek wykroczenia przeciwko prawom pracowników (w woj. podkarpackim).
Osoby zatrudnione w sądownictwie na podstawie umowy-zlecenia – ze względu na warunki pracy w takich jednostkach – mają jednak duże szanse na ustalenie przed sądem pracy, że byli pracownikami, a nie zleceniobiorcami.
Tak stało się w sprawie byłej stażystki sądu rejonowego, która zobowiązała się do wykonania zleconych jej czynności w wydziale karnym. Sąd Okręgowy ustalił, że powódkę łączy z pozwanym stosunek pracy na czas nieokreślony i przywrócił ją na stanowisko (wcześniej sąd rejonowy nie przedłużył jej kolejnej umowy-zlecenia). Potwierdził to także Sąd Najwyższy (wyrok z 21 września 2011 r., II PK 36/11).
W trakcie postępowania ustalono, że prezes pozwanego sądu uwzględniając rzeczywiste zapotrzebowanie kadrowe, zawierał umowy-zlecenia z osobami, które wykonywały czynności obsługi sekretariatów w poszczególnych wydziałach.
Obowiązującą praktyką w pozwanym sądzie było to, że z takimi osobami, których praca nie budziła zastrzeżeń, zawierano później umowy o pracę (gdy zwalniały się etaty).