Opakowanie leku może się nadawać do ochrony jako wzór przemysłowy, jak również stanowić przedmiot prawa autorskiego, czyli utwór. Jak to wygląda w praktyce?
Ochrona opakowania jako wzoru przemysłowego i jako utworu ma charakter kumulatywny. Należy jednak pamiętać, że ochrona praw majątkowych do utworu przewidziana w przepisach prawa autorskiego nie ma zastosowania do wytworów wytworzonych według wzoru przemysłowego i wprowadzonych do obrotu po wygaśnięciu udzielonego na nie prawa z rejestracji. Po upływie okresu ochrony wzór należy zatem już do tak zwanej domeny publicznej. Oznacza to, że od tego czasu może być swobodnie wykorzystywany, a więc bez konieczności uzyskiwania zezwolenia i zapłaty wynagrodzenia. Ochrona kumulatywna istnieje więc tylko w okresie trwania prawa wyłącznego aż do czasu jego wygaśnięcia. Utrata ochrony z prawa autorskiego nastąpi po upływie okresu ochrony, w przypadku zrzeczenia się prawa z rejestracji, bądź w razie nieuiszczenia opłaty okresowej.
Kiedy opakowanie można uznać za wzór przemysłowy?
Wzorem przemysłowym jest nowa i mająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części. Jest ona nadawana przez cechy linii, konturów i kształtów, jak również kolorystykę, strukturę czy materiał wytworu. Ochronie podlegać więc może nie tylko opakowanie produktu lub znajdująca się na nim grafika, ale także dołączane etykiety, ulotki i zawieszki, a nawet kroje liter lub cyfr. Ochrona ma charakter terytorialny. Można ją więc uzyskać w trybie krajowym, regionalnym i międzynarodowym. W Polsce ochrona udzielana jest maksymalnie na 25 lat. Stosowne opłaty wnosi się jednak co 5 lat. Co do zasady na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji. Według regulacji unijnych można także uzyskać ochronę niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego.
Na czym polega ochrona niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego?
Prawo do niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego powstaje bez konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności. Jest ono ograniczone w czasie i trwa 3 lata od daty ujawnienia wzoru w Unii Europejskiej. Taka ochrona daje przedsiębiorcom możliwość zbadania popytu na dane produkty jeszcze przed rejestracją. Pozwala to uniknąć inwestowania w ochronę wzornictwa produktów, które nie odniosły sukcesu na rynku. Należy pamiętać, że od chwili powszechnego udostępnienia wzoru twórca ma 12 miesięcy na zgłoszenie go do rejestracji.
Jakie natomiast warunki ochrony wynikają z prawa autorskiego?
Ochrona opakowania w prawie autorskim jest atrakcyjna z tego powodu, że trwa 70 lat po śmierci twórcy. Co więcej, do jej uzyskania nie są wymagane żadne formalności ani opłaty. Nie każdy wzór będzie jednak spełniał cechy utworu. Aby opakowanie zostało w ten sposób zakwalifikowane, musi wykazywać łącznie następujące cechy: stanowić rezultat pracy człowieka, przejaw działalności twórczej i mieć indywidualny charakter. Należy pamiętać, że nawet po wygaśnięciu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego pod ochroną nadal pozostają autorskie prawa osobiste twórcy, a więc prawo do autorstwa utworu, oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępniania anonimowo. Chodzi także o prawo do integralności utworu czy nadzoru nad sposobem korzystania z niego. Uprawnienia te nie są ograniczone w czasie i nie podlegają zrzeczeniu.
Co powinno skłonić twórców do ochrony opakowań w trybie rejestracji?
System rejestracji jest korzystny zarówno dla twórców, jak i ich konkurentów. Nie ulega wtedy wątpliwości, kto i kiedy nabył uprawnienia do danego wzoru, a także które jego cechy podlegają ochronie. Konkurencja nie może się tłumaczyć, że nie wiedziała o istnieniu określonego oznaczenia. Z drugiej strony nie jest narażona na koszty produkcji opakowania naruszającego prawa wyłączne osób trzecich. Uprawniony do wzoru przemysłowego może ponadto zarobić na nim, udzielając licencji. Kryterium nowości stosowane przy ocenie możliwości rejestracji wzoru jest bardziej precyzyjne niż wymóg w prawie autorskim. Utwór jest oryginalny nawet wtedy, gdy istnieje inny identyczny. Jedynym warunkiem jest okoliczność, że autor stworzył go niezależnie od już istniejącego. W prawie własności przemysłowej jest inaczej. Późniejszy wzór może być oryginalny w znaczeniu prawa autorskiego, ale być pozbawiony ochrony, gdyż istnieje już identyczny lub bardzo podobny. Bez znaczenia pozostaje to, że projektant o tym nie wiedział.
Czy z rejestracją nie wiążą się wyższe koszty?
Koszty rejestracji nie są tak duże, jeżeli porównamy je do tych, które należy ponieść w razie sporu sądowego. Należy pamiętać, że jednym zgłoszeniem mogą być objęte odrębne postacie wytworu mające istotne cechy wspólne jako odmiany wzoru przemysłowego. Istotne jest również to, że w prawie autorskim uzyskuje się ochronę jedynie wobec naśladownictwa, a więc kopiowania. Według regulacji własności przemysłowej uprawniony może zakazać działania także nieświadomemu naruszycielowi.
Ochrona według prawa własności przemysłowej jest jednak znacznie krótsza. Czy to nie zmniejsza jej skuteczności?
Należy brać pod uwagę bardzo szybki rozwój techniki oraz stałe pojawianie się coraz nowszych form wytwarzania. Moda na określone wzory przemija, więc ochrona długoterminowa w wielu przypadkach nie jest konieczna. Przewidziany zaś w systemie rejestracyjnym okres 25 lat w zupełności wystarczy do zwrotu nakładów poniesionych przez uprawnionego.