Subskrybuj nas na Youtube
Co to jest kara umowna?
Zgodnie z art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej jako: KC) kara umowna to zawarte w umowie zastrzeżenie, zgodnie z którym naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę z góry określonej przez strony sumy.
Celem tego zastrzeżenia jest zabezpieczenie wykonania umowy przez dłużnika, dla którego zapłata kary umownej stanowi sankcję za jej niewykonanie lub nienależyte wykonanie.
Kara umowna powinna być wyrażona wprost w pieniądzu albo przez wskazanie parametrów umożliwiających ustalenie jej wysokości (np. określenie kary umownej w procentach od wartości wynagrodzenia).
Wysokość kary umownej
Wysokość kary umownej nie jest zależna od wysokości szkody poniesionej przez wierzyciela (art. 484 § 1 KC) i może zostać określona w miarę dowolnie przez strony umowy. Zważywszy jednak na ewentualne późniejsze roszczenia dłużnika, powinna być zastrzeżona z rozwagą i w wysokości, która wynagrodzi wierzycielowi wszelkie negatywne następstwa niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (także te o charakterze niemajątkowym), ale nie będzie prowadzić do jego wzbogacenia.
Miarkowanie kary umownej
Na podstawie art. 484 § 2 KC dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej, gdy:
- zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane;
- kara umowna jest rażąco wygórowana.
Pierwszą wyżej wymienioną przesłanką miarkowania kary umownej jest fakt wykonania przez dłużnika zobowiązania w znacznej części. Zwrot „w znacznej części” jest niedookreślony i podlega ocenie sądu. Można jednak stwierdzić, że wykonanie zobowiązania w znacznej części ma miejsce w momencie zbliżonym do pełnego wykonania zobowiązania określonego w treści umowy.
Odnosząc się do drugiej z wyżej wymienionych przesłanek miarkowania kary umownej należy wskazać, że kara umowna jest rażąco wygórowana, kiedy jej wysokość jest niewspółmierna do tej, jaka powinna być należna w danej sytuacji. Wyznacznikiem oceny nieadekwatności kary umownej jest najczęściej wartość szkody poniesionej przez wierzyciela. W orzecznictwie sądów jako kryterium oceny rażącego wygórowania kary umownej uznano relację jej wysokości do odszkodowania należnego wierzycielowi na zasadach ogólnych.
Przyczynienie się wierzyciela do powstania lub zwiększenia szkody nie może stanowić samoistnej podstawy do zmniejszenia kary umownej. Może być jednak brane pod uwagę przy miarkowaniu kary umownej na podstawie przesłanki jej rażącego wygórowania.
Na zmniejszenie kary umownej mogą wpływać m.in.:
- wina dłużnika w niewykonaniu zobowiązania (jeżeli ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy);
- stosunek wysokości kary umownej do wartości spełnionego świadczenia;
- częściowe naprawienie szkody;
- zakres i waga naruszonych przez dłużnika powinności kontraktowych;
- możliwość terminowego wywiązania się przez wierzyciela z jego własnych zobowiązań.
Dochodzenie zmniejszenia kary umownej
Przepis art. 484 § 2 KC przyznający dłużnikowi uprawnienie do żądania zmniejszenia kary umownej jest bezwzględnie wiążący. Oznacza to, że strony nie mogą w umowie pozbawić dłużnika tego uprawnienia.
Miarkowania wysokości kary umownej dokonuje sąd wyłącznie na żądanie dłużnika (zobowiązanego do zapłaty kary umownej). Może ono zostać zawarte w pozwie, choć często występuje w formie zarzutu procesowego w przypadku pozwania dłużnika o zapłatę kary umownej.
Wykazanie zaistnienia przesłanek zmniejszenia kary umownej obciąża osobę zobowiązaną do jej zapłaty.
Wyrok zasądzający karę umowną w obniżonej wysokości ma charakter konstytutywny. Wywołuje skutki wsteczne od chwili, w której roszczenie o zapłatę kary umownej stało się wymagalne lub ewentualnie później, jeśli przesłanki miarkowania nastąpiły po upływie terminu wymagalności zobowiązania do jej zapłaty.