Stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego

Kościół katolicki stoi na straży nierozerwalności związku małżeńskiego. W prawie kanonicznym nie znajdziemy, więc instytucji klasycznego rozwodu. Nie oznacza to bynajmniej, że bezwzględnie w przyszłości nie będziemy mogli wziąć kolejnego ślubu kościelnego, co pokazał ostatnio głośny przykład Jacka Kurskiego. Konieczne będzie jednak wcześniejsze uzyskanie orzeczenia o stwierdzeniu nieważności małżeństwa. Kiedy może zostać ono wydane?

- Prawodawca kościelny w Kodeksie Prawa Kanonicznego wskazuje warunki do ważnego zawarcia małżeństwa. Przesłanki te można podzielić na trzy dziedziny: przeszkody małżeńskie, konsens małżeński oraz formę zawarcia małżeństwa. Niespełnienie jednej z wyżej wymienionych przesłanek powoduje nieważność małżeństwa kanonicznego – mówi Michał Aniszewski, doktor prawa kanonicznego.

Przeszkody zrywające

Przeszkoda zrywająca czyni osobę niezdolną do ważnego zawarcia małżeństwa.

W Kodeksie Praw Kanonicznych znajdziemy 12 takich przeszkód. Należą do nich:

• wiek (14 lat dla kobiety i 16 dla mężczyzny),
• niemoc płciowa (impotencja),
• przeszkoda węzła małżeńskiego (nie wolno zawrzeć ponownego małżeństwa, dopóki nie stwierdzi się, zgodnie z prawem i w sposób pewny, nieważności lub rozwiązania pierwszego),
• różna religia (ślub z osobą nieochrzczoną),
• święcenia,
• śluby czystości (dotyczy osób związanych wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym),
• uprowadzenie,
• przeszkoda występku (małżonkobójstwa),
• pokrewieństwo (w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej),
• powinowactwo (w linii prostej),
• przeszkoda przyzwoitości publicznej,
• pokrewieństwa prawnego wynikającego z adopcji.

Zgoda małżeńska

Kolejną grupą przesłanek, która może być podstawą do stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego jest wada zgody małżeńskiej.

- Kanon 1095 Kodeksu Prawa Kanonicznego określa osoby, które z przyczyn natury psychicznej nie są zdolne do wyrażenia ważnej zgody małżeńskiej. Norma ta określa jedną z wad zgody małżeńskiej w kanonistyce nazywaną niezdolnością konsensualną. Można ją podzielić na brak wystarczającego używania rozumu, poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeństwa oraz niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej – tłumaczy dr Michał Aniszewski.

Dodaje, że jako przyczyny poważnego braku rozeznania oceniającego wyróżnia się przede wszystkim choroby psychiczne oraz zaburzenia psychiczne, które nie są chorobami, takie jak nerwice czy patologie osobowości.

Do innych wad zgody małżeńskiej należą m.in.:

• brak wiedzy koniecznej o małżeństwie,
• błąd co do osoby lub przymiotu osoby,
• podstęp,
• przymus i ciężka bojaźń.

Forma zawarcia małżeństwa

Przyczyną nieważności małżeństwa mogą być braki dotyczące formy kanonicznej, a więc sposobu zawierania małżeństwa. Zgodnie bowiem z kanonem 1108 Kodeksu Prawa Kanonicznego tylko te małżeństwa są ważne, które zostają zawarte wobec asystującego miejscowego ordynariusza albo proboszcza, albo wobec kapłana lub diakona delegowanego przez jednego z nich; a także wobec dwóch świadków, według zasad wyrażonych w kanonach.

Skarga o orzeczenie nieważności małżeństwa

W celu uzyskania orzeczenia o stwierdzeniu nieważności małżeństwa kościelnego konieczne będzie złożenie odpowiedniej skargi do sądu kościelnego

Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa rozpoczyna złożenie we właściwym sądzie kościelnym skargi powodowej.

Właściwym do rozpoznania skargi będzie trybunał kościelny diecezji, na której terenie małżeństwo zostało zawarte, bądź diecezji miejsca zamieszkania strony powodowej lub pozwanej.

Jakie skutki?

- Skutkiem stwierdzenia nieważności małżeństwa jest uznanie go za nigdy nieistniejące i można zawrzeć związek sakramentalny tak jakby to był pierwszy – wyjaśnia dr Michał Aniszewski.

Jak dodaje adwokat Paweł Janas orzeczenie to nie będzie odnosiło skutków w zakresie prawa cywilnego, w tym w sferze wspólności majątkowej małżonków.