Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Choć Polska nie ratyfikowała protokołu dodatkowego do Europejskiej Karty Społecznej, w codziennej pracy powinniśmy się powoływać na samą kartę.
W cotygodniowej rubryce „Prosto ze Strasburga” koncentrujemy się na orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). Ze względu na umocowanie w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka trybunał zajmuje się głównie prawami politycznymi. Warto zaznaczyć, że już w 1979 r., w wyroku Airey p. Irlandii, ETPC ustanowił pomost pomiędzy prawami politycznymi i socjalnymi. Wskazał, że często zagwarantowanie poszanowania dla praw politycznych ma bezpośredni wpływ na prawa socjalne, takie jak prawo do mieszkania, świadczeń rodzinnych, zatrudnienia czy do strajku. Należy pamiętać, że obok konwencji w 1961 r. przyjęto Europejską Kartę Społeczną, która ze względu na swoją kompleksowość uznawana jest nierzadko za europejską konstytucję praw społecznych. Polska ratyfikowała kartę w 1997 r., poddając się regularnym przeglądom ze strony Europejskiego Komitetu Praw Społecznych (EKPS) co do wypełniania wynikających z niej praw.
W 1996 r. osiągnięto porozumienie dotyczące uchwalenia Zrewidowanej Europejskiej Karty Społecznej (ZEKS), która – obok przeformułowania niektórych postanowień Europejskiej Karty Społecznej – wprowadziła osiem nowych postanowień, w tym takie jak prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną czy prawo do mieszkania. ZEKS jest najbardziej postępową i nowoczesną umową międzynarodową z zakresu praw człowieka drugiej generacji.
Z kolei protokołem dodatkowym do Europejskiej Karty Społecznej z 1995 r. wprowadzony został system skarg zbiorowych. Zaczął on obowiązywać 1 lipca 1998 r. po ratyfikacji przez osiem państw europejskich. Rozpatrywanie skarg zostało powierzone EKPS. Mogą je składać międzynarodowe i krajowe organizacje pracodawców i reprezentatywne związki zawodowe lub organizacje pozarządowe. Komitet może wydać decyzję o złamaniu przez państwo postanowień Europejskiej Karty Społecznej. Podobnie jak przy wyrokach ETPC nadzór nad wykonaniem decyzji w sprawach socjalnych sprawuje Komitet Ministrów. Coraz częściej można zaobserwować, jak EKPC i EKPS się inspirują, powołując się wzajemnie na swoje rozstrzygnięcia. Wyroki na podstawie EKPC są często doprecyzowywane lub pogłębiane przez EKPS.
Analizowanie sprawozdań państw oraz rozpatrywanie skarg to procedury upodabniające EKPS do innych organów traktatowych w procesie implementacji norm międzynarodowego prawa. Z drugiej jednak strony status komitetu jest szczególny, jako że w ramach procedury rozpatrywania skarg zbiorowych upodabnia się on do organu sądowego. Z tego względu nierzadko określany jest mianem quasi-sądowego organu.
Niestety Polska do tej pory nie ratyfikowała protokołu dodatkowego do karty, co zamyka polskim obywatelom (organizacjom ich reprezentujących) możliwość wnoszenia skarg na niewypełnianie praw socjalnych. Od lat resort pracy tłumaczy brak ratyfikacji dodatkowego protokołu rozszerzającą interpretacją karty przez EKPS („prawotwórcza” działalność organu kontrolnego) oraz możliwymi konsekwencjami finansowymi w związku z realizacją decyzji tego organu. Tłumaczenie to wydaje się wątpliwe, ponieważ Rzeczpospolita już dawno ratyfikowała Europejską Kartę Społeczną i w związku z tym ciąży na niej obowiązek wykonywania wynikających z niej zobowiązań. Należy przy tym zaznaczyć, że system skarg zbiorowych z jednej strony byłby dodatkowym źródłem ochrony dla przeciętnego obywatela, a z drugiej skutecznie mobilizowałby władze do postępu w tak kluczowych kwestiach jak ochrona zdrowia czy zagwarantowanie prawa do strajku wszystkim grupom zawodowym (w tym pracownikom służb mundurowych).
Konieczność zmierzenia się w toku procedury skarg zbiorowych z problemami prawnymi dotyczącymi konkretnych stanów faktycznych skutkowały bardziej dogłębną analizą zakresu zastosowania postanowień Europejskiej Karty Społecznej. Dzięki temu dość zwięzłe postanowienia karty nabrały bardziej realnej treści.
W celu oceny roli, jaką odgrywa system skarg zbiorowych, warto przyjrzeć się przykładowym decyzjom wydanym przez EKPS na ich podstawie. W maju 2019 r. komitet wypowiedział się w sprawie skargi przeciwko Grecji (skarga nr 173/2018) dotyczącej systematycznego naruszania praw migrujących dzieci gwarantowanych na mocy karty. Należą do nich brak wystarczających miejsc zakwaterowania oraz brak skutecznego systemu opieki nad dziećmi przybywających do Grecji bez opiekuna, narażający je na znaczne ryzyko bezdomności czy umieszczenia w ośrodku detencyjnym. Komitet nakazał rządowi natychmiastowe zapewnienie migrującym dzieciom odpowiedniego schronienia, żywności, wody, edukacji i opieki medycznej. Wezwał również do umieszczenia przebywających w detencji i w przygranicznych ośrodkach dzieci w placówkach dostosowanych do ich wieku i potrzeb edukacyjnych, jak również ustanowienia im opiekunów prawnych.
Innym przykładem jest sprawa FEANTSA p. Holandii (skarga nr 86/2012), na kanwie której EKPS nakazał temu krajowi usprawnienie systemu schronisk dla bezdomnych. Przede wszystkim poprzez przyjmowanie do każdego schroniska ludzi niezależnie od regionu, z jakiego pochodzą, jak również wprowadzenie na szczeblu krajowym kampanii informacyjnej na temat dostępności schronisk. EKPS wypowiedział się ponadto co do kwestii zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu (sprawa Fellesforbundet for Sjøfolk p. Norwegii, skarga nr 74/2011), zakazu zwalniania pracownika, który wniósł powództwo przeciwko pracodawcy (Syndicat de Défense des fonctionnaires p. Francji, skarga nr 73/2011), ograniczonego tygodniowego czasu pracy (Confédération Générale du Travail p. Francji, skarga nr 22/2003) czy dodatkowego wynagrodzenia za nadgodziny (European Council of Police Trade Unions (CESP) p. Francji, skarga nr 68/2011).
Ratyfikacja ZEKS oraz wprowadzającego system skarg zbiorowych protokołu dodatkowego przybliżyłoby obywatelom polskim zakres praw socjalnych chronionych w ramach europejskiego systemu. Poprawiłoby również ochronę praw grup szczególnie marginalizowanych (bezdomnych, migrantów, dzieci), które często mają utrudnioną możliwość skorzystania z krajowych środków ochrony prawnej. Wzmocniłoby również zakres ochrony praw pracowniczych. Ponadto, ze względu na możliwość orzeczenia środków natychmiastowych wobec państwa naruszającego postanowienia karty, skarga zbiorowa stanowiłaby sposób na szybkie wyeliminowanie bezpośrednich zagrożeń dla fundamentalnych praw socjalnych.
Ze względu na regularną odmowę przez władze polskie ratyfikacji ZEKS oraz wprowadzającego system skarg zbiorowych protokołu dodatkowego niezbędne jest podjęcie zbiorowego wysiłku środowisk prawniczych i organizacji pozarządowych. Tylko wspólne działania licznych podmiotów mogą wpłynąć na zmianę stanowiska rządu. Z drugiej strony odpowiedzialnością tych podmiotów jest powoływanie się na postanowienia karty w codziennej pracy (procesowej czy rzeczniczej) i przybliżanie jej postanowień przeciętnemu obywatelowi.
Tylko wspólne działania środowisk prawniczych i organizacji pozarządowych mogą wpłynąć na zmianę stanowiska rządu i wzmocnienie praw socjalnych Polaków
