Przepisy nie wymagają od organów władzy przekazywania informacji o liczbie dokumentów, które do nich wpłynęły. To błąd.
Zgodnie z art. 14 ustawy z 11 lipca 2014 r. o petycjach (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 870) podmiot właściwy do rozpatrzenia petycji co doku do 30 czerwca powinien opublikować na swojej stronie internetowej lub stronie internetowej obsługującego go urzędu zbiorczą informację o petycjach rozpatrzonych w roku poprzednim. Ten sprawozdawczy obowiązek obejmuje dane dotyczące w szczególności liczby, przedmiotu oraz sposobu załatwienia petycji. Posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „w szczególności” prowadzi do wniosku, iż wyliczenie to ma charakter przykładowy i roczne zestawienia petycji mogą zawierać więcej informacji. Analiza portali internetowych urzędów pozwala na sformułowanie wniosków nie tylko o sposobie podejścia instytucji do realizacji swoich obowiązków, ale również o świadomości społecznej obywateli.
Z danych przedstawionych w tabeli wynika, iż liczba petycji wnoszonych do podmiotów władzy publicznej o zasięgu centralnym utrzymuje się na zbliżonym poziomie. W przypadku instytucji lokalnych dostrzegalna jest jednak (poza nielicznymi wyjątkami) nieznaczna tendencja wzrostowa. Zastanawiająca jest natomiast znikoma (w stosunku do wielkości miast) liczba petycji rozpatrzonych przez rady miast oraz prezydentów Katowic i Łodzi. Stan ten wymaga niewątpliwie dokonania analizy przez włodarzy tych miast.
Skierowane a rozpatrzone
Co istotne, ustawa o petycjach stanowi o obowiązku sprawozdawczym odnoszącym się do „petycji rozpatrzonych”, czyli załatwionych w poprzednim roku np. przez skierowanie do wnoszącego petycję stosownego zawiadomienia o sposobie zakończenia sprawy. Przepisy prawa nie wymagają zatem od adresatów petycji przekazywania informacji o liczbie dokumentów, które do nich wpłynęły. Takie zestawienia są jednak prezentowane przez niektóre instytucje, np. Ministerstwo Finansów. Działanie to zasługuje na uznanie.
Niektóre urzędy (np. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji) w corocznym zestawieniu podają informację o „liczbie petycji podlegających rozpatrzeniu przez MSWiA”, co jednak nie jest tożsame z liczbą pism rozpatrzonych w danym roku. Zasadnicza różnica sprowadza się bowiem do możliwości złożenia petycji w danym roku (np. 2018) a rozpatrzenia jej przez urząd w roku następnym (2019). Z kolei Urząd Miasta Poznania w zbiorczej informacji za 2018 r. podaje „liczbę petycji, która wpłynęła do Prezydenta Miasta Poznania”, pomijając milczeniem liczbę wniosków rozpatrzonych w tym okresie.
Konieczne zmiany w prawie
Na tym tle trafny wydaje się zatem postulat o konieczności dokonania zmiany art. 14 ustawy o petycjach przez nałożenie na podmioty obowiązku zamieszczania kompleksowej informacji obejmującej liczbę petycji zarówno wniesionych do urzędu, jak i przez niego rozpatrzonych w danym roku. Ustalenie, ile faktycznie petycji zostało rozpatrzonych przez poszczególne instytucje w poszczególnych latach, nie jest bowiem dziś czynnością prostą i wymaga nakładu czasu.
Niezbędne jest także dołożenie przez władze miast należytej staranności w zakresie przestrzegania terminów publikowania zbiorczych informacji o petycjach rozpatrzonych w roku poprzednim. Występują bowiem przypadki udostępniania takich informacji ze znacznym opóźnieniem (np. Urząd Miasta Biała Podlaska).
Potrzebna promocja
Kolejnym problemem, który wymaga zasygnalizowania, jest brak działań promujących petycje. W listopadzie 2018 r. skierowałem w trybie wynikającym z ustawy o dostępie do informacji publicznej zapytanie do prezydentów polskich miast „Czy i jakie działania zostały podjęte w latach 2017–2018 w celu promocji prawa petycji wśród mieszkańców miasta i innych podmiotów?”. Z zebranych informacji wynika, iż niektórzy włodarze miast (np. Kielc, Sandomierza, Zamościa, Włocławka, Konina, Siedlec, Ostrołęki, Piły, Sieradza) nie dostrzegają potrzeby promowania petycji, ograniczając się do realizacji obowiązków wynikających z ustawy o petycjach. W niektórych przypadkach (np. Przemyśl, Opole, Tarnów) promocja petycji utożsamiana jest z przestrzeganiem przez miasto wymogu zamieszczenia skanów petycji na stronie BIP oraz zbiorczych zestawień petycji.
Takie bierne podejście wymaga zmiany, ponieważ nie uwzględnia istoty petycji będącej formą dialogu z władzami gminy i miasta. Składając petycję, mieszkaniec sygnalizuje problem, prezentując jednocześnie propozycję jego rozwiązania. Może ona dotyczyć m.in. bezpieczeństwa, komunikacji miejskiej, stanu ulic i chodników, ścieżek rowerowych, placów zabaw, działalności straży miejskiej, rozbudowy przedszkoli, szkół, ekologii i wielu innych ważnych spraw mieszczących się w zakresie zadań organów gminy bądź miasta. Skoro dzięki petycjom lokalne władze pozyskują bezpośrednio od zainteresowanych obywateli informację o wybranych obszarach funkcjonowania gminy/miasta, to w ich interesie powinno leżeć zachęcanie mieszkańców do ich składania.
Władza otwarta na dialog to taka, której zależy na promowaniu prawa petycji i dialogu z członkami wspólnoty. Cel ten można osiągnąć poprzez utworzenie folderu „petycje” na stronie internetowej gminy/miasta, opublikowanie interaktywnego formularza petycji, promocję tej instytucji w mediach społecznościowych, przybliżanie jej w trakcie spotkań przedstawicieli władz z uczniami lokalnych szkół, a także uwzględnienie problematyki petycji w corocznych raportach o stanie gminy składanych przez wójta/burmistrza/prezydenta corocznie do 31 maja na podstawie art. 28aa ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 506 ze zm.).
Choć wyliczenie to ma charakter przykładowy, nie ma wątpliwości, iż niezbędne jest dokonanie przez władze gmin i miast stosownej refleksji, której wymiernym skutkiem będzie podjęcie działań zmierzających do upowszechniania wiedzy o petycjach wśród mieszkańców oraz zwiększenie liczby petycji wpływających do organów władzy publicznej.
| Nazwa instytucji | Liczba rozpatrzonych petycji indywidualnych | ||
| 2016 r. | 2017 r. | 2018 r. | |
| Sejm | 102 | 160 | 160 |
| Senat | 74 | 75 | 75 |
| Prezydent | 53 | 60 | 60 |
| Rada Ministrów | 10 | 10 | 10 |
| Rzecznik Praw Obywatelskich | 5 | 6 | 6 |
| Ministerstwo Finansów | 58 | 80 | 80 |
| Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji | 25 | 41 | 23 |
| Ministerstwo Sprawiedliwości | 47 | 102 | 60 |
| Ministerstwo Środowiska | 62 | 57 | 70 |
| Urząd Miasta Warszawy | 71 | 85 | 101 |
| Urząd Miasta Katowice | 14 | 16 | 10 |
| Urząd Miasta Krakowa | 17 | 27 | 36 |
| Urząd Miasta Łodzi | 14 | 11 | 15 |
| Urząd Miasta Wrocławia | 40 | 55 | 62 |
| Urząd Miasta Gdyni | 25 | 12 | 12 |
