Kto może być pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym?

Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników. Osobą taką jednak nie zawsze musi być adwokat lub radca prawny. W poniższym artykule wskażemy kto może występować w postępowaniu cywilnym w takim charakterze i jakie są skutki wadliwego umocowania.

Czym jest pełnomocnictwo procesowe?

W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie czym w ogóle jest pełnomocnictwo? Przyjmuje się, że jest to jednostronne oświadczenie woli mocodawcy upoważniające inną osobę do dokonywania w jego imieniu czynności prawnych określonych w pełnomocnictwie.

Czym zatem jest pełnomocnictwo procesowe? Najprościej mówiąc jest to upoważnienie dla wskazanej osoby do występowania przed sądem w imieniu mocodawcy.
W orzecznictwie wskazuje się, że działanie „przed sądem” to podejmowanie wszystkich czynności procesowych, a więc niekoniecznie bezpośrednio przed obliczem sądu, jak też wykonywanie innych działań prawnych związanych z procesem (np. zawiadomienia czy wezwania).

Więcej o pełnomocnictwie procesowym pisaliśmy tutaj >>>

Kto może być pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym?

Najczęściej będą to osoby, które zawodowo zajmują się świadczeniem usług prawnych, czyli adwokaci i radcowie prawni. Jednakże Kodeks postępowania cywilnego umożliwia też udzielenie pełnomocnictwa innym podmiotom, które nie muszą mieć uprawnień do wykonywania jednego z ww. zawodów. Ważne jest, aby osoba taka miała zdolność sądową i zdolność do czynności procesowych (a więc osoby, które mają ukończony 18 rok życia oraz nie są ubezwłasnowolnione), jak również należała do kręgu podmiotów, który został wskazany poniżej.
Pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym może być:

• adwokat,
• radca prawny,
• rzecznik patentowy w sprawach z zakresu własności przemysłowej (a więc w sprawach dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych oraz topografii układów scalonych),
• doradca restrukturyzacyjny (w sprawach z zakresu restrukturyzacji i upadłości),
• osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony,

• osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia,

• współuczestnik sporu,

• rodzice,
• małżonek,
• rodzeństwo,
• zstępni strony (np. dzieci, wnuki),
• osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia,
• pracownik osoby prawnej lub przedsiębiorcy albo jej organu nadrzędnego. Ponadto osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot,

• przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie w sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne,
• przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem w sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego,
• przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów w sprawach związanych z ochroną praw konsumentów,
• przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych w sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego,
• pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego może być również przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego - także przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów,
• pełnomocnikiem Prezesa Urzędu może być pracownik Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Jakie są skutki wadliwego pełnomocnictwa?

W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie ma jednomyślności w tej materii i powstały dwa różne poglądy. Zgodnie z nimi:

• Udzielenie pełnomocnictwa procesowego osobie niemogącej być pełnomocnikiem strony jest procesowo bezskuteczne. Jednak skuteczność prawna czynności procesowych przez taką osobę zależy od ich zatwierdzenia przez stronę zainteresowaną. Oznacza to, że można konwalidować (naprawić) takie wadliwe umocowanie.
• Występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika strony osoby, która nie może być pełnomocnikiem, oznacza brak należytego umocowania i prowadzi do nieważności postępowania. Uchybienie to nie może być usunięte w drodze zatwierdzenia przez stronę czynności dokonanych przez tę osobę.

Nowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego skłania się ku drugiemu z ww. poglądów.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296).
Orzecznictwo:
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1968 r., III CZP 93/68.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1992 r. III CZP 112/92.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 586/00.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2004 r., III CZP 32/04.