Subskrybuj nas na Youtube
Nastolatki, które wejdą w konflikt z prawem, będą mogły trafić do ośrodka adaptacyjno-wychowawczego.
Ma to być odpowiednia placówka dla nieletnich sprawców, których stopień zdemoralizowania nie jest na tyle wysoki, żeby umieszczać ich w zakładzie poprawczym. Jednocześnie nie ma też podstaw, aby kierować ich do młodzieżowych ośrodków wychowawczych zorganizowanych z myślą o dzieciach niedostosowanych społecznie, wymagających m.in. specjalnego toku nauczenia, metod pracy i sprofilowanych terapii. Wprowadzenie nowego środka wychowawczego, który będzie mógł orzekać sąd rodzinny, przewiduje projekt nowej ustawy o nieletnich wpisany właśnie do wykazu prac legislacyjnych rządu.
Nowy szyld
W założeniu do ośrodków adaptacyjno-wychowawczego mają trafiać głównie młodociani sprawcy przestępstw, a tylko w wyjątkowych przypadkach – także wykroczeń, jeśli delikwent popełnia je nagminnie (przy założeniu, że ma ukończone 13 lat). – Obecnie zdarza się, że w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych przebywają zarówno nieletni, którzy popełnili czyn karalny, jak i dzieci, które nagminnie nie chodzą do szkoły, a taka sytuacja może wiązać się z zagrożeniem bezpieczeństwa – mówi Marcin Wolny, adwokat z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
– Pytanie czy te nowe ośrodki będą pod kluczem, czy bez klucza. A jeśli bez, to czym będą się różnić od młodzieżowych ośrodków wychowawczych – zastanawia się sędzia Jacek Ignaczewski z wydziału spraw rodzinnych i nieletnich Sądu Rejonowego w Olsztynie. Nieoficjalnie słychać też głosy, że ośrodki adaptacyjno-wychowawcze to tylko nowy szyld dla schronisk dla nieletnich i poprawczaków, których z powodu spadającej liczby wychowanków nie opłaca się utrzymywać.
Czyny karalne
W nowej ustawie Ministerstwo Sprawiedliwości planuje także rozszerzyć katalog czynów karalnych, za jakie mogą odpowiadać nastolatki. Obecnie pojęcie to obejmuje przestępstwa i przestępstwa skarbowe, a także niektóre wykroczenia, np. noszenie noża w miejscu publicznym, zakłócanie spokoju, umyślne niszczenie znaków drogowych czy prowadzenie samochodu po alkoholu. Po zmianach nieletni będzie mógł stanąć przed sądem za dowolne wykroczenie bądź wykroczenie skarbowe.
15 189 prawomocnych orzeczeń w sprawach o demoralizacjęwydały sądy w 2016 r.
11 355 prawomocnych orzeczeń dotyczących odpowiedzialności za czyny karalne wydały sądy w 2016 r. (dotyczy to nieletnich między 13. a 17. rokiem życia)
Przepisy przygotowane przez resort sprawiedliwości jednoznacznie określą też, że konsekwencje prawne demoralizacji będzie mogło ponieść dziecko, które ukończyło 10 lat. „Obecnie granica ta nie jest określona i odpowiedzialność na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich za demoralizację mogą ponosić nieletni poniżej 10 lat, a zatem przed sądem dla nieletnich może stanąć np. sześciolatek, który zabrał koledze batonik” – tłumaczy ministerstwo. Nadal niedopuszczalne będzie umieszczenie w zakładzie poprawczym dziecka poniżej 13. roku życia.
Zalecenia Strasburga
Ponadto nowa ustawa ma w końcu uregulować kwestię przedłużania pobytu nieletniego w schronisku przed wydaniem wyroku. Aktualnie sąd może umieścić młodego sprawcę w takiej placówce na trzy miesiące do czasu skierowania jego sprawy na rozprawę. W praktyce zdarza się, że do czasu wydania orzeczenia I instancji nieletni spędza w schronisku nawet rok. Sądy automatycznie wydłużają bowiem pobyt w ośrodku, nie wydając przy tym odrębnych postanowień. Nie ma też możliwości zakwestionowania izolacji.
Już w 2015 r. Europejski Trybunału Praw Człowieka w wyroku dotyczącym sprawy Grabowskiego (skarga nr 57722/12) zalecił polskiemu rządowi zmianę przepisów, podkreślając, że zgodnie z konwencją każdy, kto został pozbawiony wolności, ma prawo wystąpić do sądu o zbadanie legalności zamknięcia. Zgodnie z rozwiązaniem zaproponowanym przez ministerstwo sąd rodzinny będzie musiał każdorazowo wydawać postanowienie, nakazujące pobyt w schronisku na okres nie dłuższy niż trzy miesiące (takie orzeczenie będzie podlegało zaskarżeniu).
Projekt MS zakłada też wzmocnienie gwarancji procesowych nastoletnich sprawców. Obejmuje to przyznanie im nie tylko prawa do obrony już od chwili podjęcia pierwszej czynności z ich udziałem, lecz także m.in. prawa do złożenia zażalenia na zatrzymanie, przeprowadzenie kontroli osobistej i użycie środków przymusu bezpośredniego.
Etap legislacyjny
Projekt wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów
