Subskrybuj nas na Youtube
Najważniejsze jest dobro dziecka
Orzeczenie w przedmiocie władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem wymaga wszechstronnego rozważenia przez sąd okoliczności faktycznych danej sprawy, dotyczących zarówno dziecka (dzieci) jak i rodziców. W pierwszej kolejności należy uwzględnić interes (dobro) dziecka i interes społeczny, nie zaś rodziców (por. wyrok SN z 25.08.1981 r., III CRN 155/81). Sąd bierze pod uwagę osobiste właściwości rodziców, ich kwalifikacje oraz stan emocjonalnej więzi pomiędzy nimi a dzieckiem, uwzględnia wiek dziecka, fakt ewentualnego wychowywania dziecka dotychczas przez jednego z rodziców. W końcu rozstrzyga z uwzględnieniem postulatu wspólnego wychowywania się rodzeństwa.
Porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej
Małżonkowie w toku postępowania rozwodowego mogą przedstawić pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd uwzględni porozumienie, gdy uzna, że jest ono zgodne z dobrem dziecka. W każdym przypadku rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem powinno zostać oparte na wszechstronnej analizie materiału dowodowego, w tym także wspomnianego porozumienia małżonków. Porozumienie powinno rozstrzygać we wszystkich istotnych sprawach dziecka i obejmować wszystko to, co wchodzi w zakres atrybutów władzy rodzicielskiej. Porozumienie powinno zatem dotyczyć wychowania, kierowania, troski o środowisko materialne dziecka i o jego osobę. Porozumienie małżonków jest istotnym elementem wpływającym na decyzję sądu w zakresie władzy rodzicielskiej (por. uchwała SN z 05.06.2012 r., III CZP 72/11).
Prawo dziecka do wychowywania przez oboje rodziców
Brak porozumienia nie musi prowadzić automatycznie do innego rozstrzygnięcia niż powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Przez wzgląd na prawo dziecka do wychowywania przez oboje rodziców, władza rodzicielska co do zasady powinna być pozostawiona obojgu rodzicom. Wcześniej obowiązujące przepisy umożliwiały sądowi pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom wyłącznie wtedy, gdy złożyli zgodny wniosek i przedstawili porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, a jednocześnie zasadne było oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka. Po zmianie przepisów (od 29 sierpnia 2015 r.) wyeksponowana została zasada powierzania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Bez względu na rozwód, dziecko powinno w możliwie jak najmniejszym stopniu odczuwać skutki rozwodu rodziców i posiada prawo wychowania przez oboje rodziców.
Tylko zatem porozumienie zgodne z dobrem dziecka będzie podstawą do uznania go przez sąd. Przykładem sytuacji, którą sąd może uznać za niepożądaną dla dziecka, może być postulowane niekiedy wprowadzenie wykonywania władzy rodzicielskiej w sposób naprzemienny. Prowadzi to zmiany miejsca zamieszkania dziecka i jego środowiska. Taki sposób to raczej rodzice zaspokajają swoje potrzeby, chcąc mieć możliwość takiego samego sprawowania władzy rodzicielskiej. Pomijają przy tym fakt, że dziecko – podobnie jak dorosły – ma prawo do stabilizacji życiowej.
W miarę możliwości, przed podjęciem decyzji w kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej sąd powinien wysłuchać małoletniego co do jego preferencji w kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej oraz kontaktów z rodzicami po rozwodzie. Przepisy uzależniają obowiązek wysłuchania małoletniego od jego rozwoju umysłowego, stanu zdrowia, stopnia dojrzałości. W przypadku małych dzieci wysłuchanie ich nie wchodzi w grę. Pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom albo ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z nich wiąże się z dylematem oceny, które z rodziców ma lepsze predyspozycje wychowawcze, a przede wszystkim, z którym z rodziców dziecko jest bardziej związane. Rozstrzygnięcie w przedmiocie władzy rodzicielskiej powinno być definitywne, jednoznaczne i wykonalne.
Wykonywanie władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców
Powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oznacza przyznanie praw i obowiązków z niej wynikających na równi obojgu byłym małżonkom. Oboje mają zatem obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jednak jego godności i praw. Atrybuty władzy rodzicielskiej są zarazem obowiązkiem rodziców, zaś jej podstawowym celem jest funkcja ochronna względem dziecka (por. uchwała SN z 08.03.2006 r., III CZP 98/05). W ramach wykonywania pieczy nad osobą dziecka rodzice wychowują dziecko, kierują nim, zapewniają mu odpowiednie warunki bytowe, troszczą się o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka. Obowiązek rodziców sprawowania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka powinien być przez nich wykonywany osobiście (por. orzeczenie SN z 21.11.1952 r., C 1814/52). Jednocześnie władza rodzicielska oznacza, że rodzic ma prawo oczekiwać od dziecka posłuszeństwa. Dziecko powinno też wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra w tych wszystkich sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli. Obowiązki rodziców wykonujących władzę rodzicielską sprowadzają się również do dbałości o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz przygotowania należycie do pracy dla dobra społeczeństwa. O ile każde z rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska, ma obowiązek i uprawnienie do jej wykonywania, o tyle o sprawach istotnych dla dziecka rozstrzygają wspólnie. Do istotnych spraw dziecka można przykładowo zaliczyć sprawy związane z miejscem pobytu dziecka, zmianę obywatelstwa przez dziecko, wyjazd dziecka za granicę, zmianę nazwiska lub imienia, a także sprawy dotyczące alimentów.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Jeśli nie zachodzą przesłanki do pozostawienia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, sąd powierzy ją jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy drugiego do określonych uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Ograniczenie władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym nie jest równoznaczne z ograniczeniem władzy rodzicielskiej polegającym na wydawaniu odpowiednich zarządzeń przez sąd opiekuńczy w sytuacji zagrożenia dobra dziecka. Wynika raczej z potrzeba doprecyzowania, w jakich sprawach dotyczących dziecka, rodzicowi, któremu nie powierzono wykonywania władzy rodzicielskiej, będzie przysługiwało prawo współdecydowania wraz z rodzicem, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej. Zwykle będą to kwestie najistotniejsze, takie jak zmiana miejsca pobytu, kierunek kształcenia, wybór szkoły, leczenie. Sprecyzowanie ograniczeń władzy rodzicielskiej może polegać w szczególności na:
• ograniczeniu obowiązków i uprawnień do decyzji co do kwestii związanych ze zmianą miejsca pobytu dzieci, z organizowaniem ich wypoczynku i wczasów, ich leczeniem, z wyborem szkoły, nauką pozaszkolną, zasadami wychowania, kierunkiem i zakresem wykształcenia, praktyką zawodową, wyborem zawodu,
• określeniu czasu i miejsca widywania się takiego małżonka z dziećmi,
• zastrzeżeniu, że zgoda drugiego z rodziców konieczna jest we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby małoletnich dzieci.
Pieczę nad majątkiem dziecka sprawować będzie zawsze ten z rodziców, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Kontakty
Nawet pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom nie zwalnia sądu od osobnego orzeczenia o kontaktach z dzieckiem. Prawo do utrzymywania przez rodziców kontaktów z dzieckiem nie należy bowiem do sfery sprawowania władzy rodzicielskiej. Jest to uprawnienie odrębne od władzy rodzicielskiej, wynikające z najbliższego pokrewieństwa (por. uchwała SN z 05.06.2012 r., III CZP 72/11). Kontakty mogą być utrzymywane nawet w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej albo powierzenia władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców z ograniczeniem władzy drugiego do określonych uprawnień i obowiązków. W przypadku zaś wspomnianego pozostawienia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, regulacji podlegają kontakty z dzieckiem tego z rodziców, z którym po rozwodzie dziecko nie będzie zamieszkiwać. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu), bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej (np. telefon, e-mail). Wyrok w zakresie utrzymywania kontaktów powinien dokładnie określać kontakty w formie spotkań i bezpośredniego porozumiewania się. Częstotliwość tych kontaktów uzależniona jest od różnych czynników, takich jak wiek dziecka, odległość pomiędzy miejscami zamieszkania rodzica i dziecka, rodzaj wykonywanej przez rodzica pracy, ilość obowiązków szkolnych dziecka. Określenie kontaktów rodzica z dzieckiem w wyroku rozwodowym powinno być precyzyjne i obejmować częstotliwość spotkań (konkretne dni tygodnia, weekendy, święta, wakacje, ferie), godzinę początku i końca spotkania, miejsce spotkań (miejsce zamieszkania dziecka, poza miejscem zamieszkania dziecka), wskazanie, na kim spoczywa ciężar odebrania dziecka i odprowadzenia do rodzica sprawującego władzę rodzicielską.
Podstawa prawna
art. 58 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 682 z późn. zm.).