Subskrybuj nas na Youtube
Jeśli tego nie dokona w terminie określonym przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zmiana nadal jest możliwa, ale w innym trybie – na podstawie ustawy o zmianie imienia i nazwiska. W tym trybie możliwa jest też zmiana imienia lub nazwiska w innych przypadkach, ale po spełnieniu ustawowo określonych przesłanek.
Powrót do nazwiska po rozwodzie
Jedną z konsekwencji orzeczenia rozwodu jest prawo małżonka, który wskutek małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, do powrotu do tego nazwiska, które nosił przed zawarciem. Skutkiem rozwodu nie jest utrata prawa do noszenia nazwiska, jakie żona lub mąż uzyskali na skutek zawarcia związku małżeńskiego, a wyłącznie prawo powrotu do nazwiska noszonego przed wstąpieniem w związek małżeński. Wobec tego były małżonek nie może domagać się odebrania swojemu byłemu współmałżonkowi prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo (por. postanowienie SN z 02.02.1978 r., IV CZ 11/78).
Małżonek, który chce powrócić do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa musi w tym celu złożyć stosowne oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem. Uwaga! Należy to uczynić w terminie 3 miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu. Termin nie podlega przywróceniu ani przedłużeniu. Zmiana może dotyczyć tylko nazwiska uprzednio noszonego. Oznacza to, że osoba, która już wcześniej była zamężna albo żonata i zmieniała nazwisko, ale po pierwszym rozwodzie nie powróciła do nazwiska noszonego przed zawarciem tego pierwszego małżeństwa, nie może powrócić do niego po drugim rozwodzie.
Ośmieszające nazwisko może być zmienione
Brak złożenia oświadczenia we wspomnianym terminie, chęć powrotu do nazwiska wcześniej noszonego lub wola zmiany nazwiska (lub imienia) z innych jeszcze względów wiąże się z koniecznością złożenia wniosku na podstawie ustawy o zmianie imienia i nazwiska. Ustawa określa sytuacje, w których w szczególności można dokonać zmiany imienia lub nazwiska, a mianowicie, gdy chodzi o zmianę:
• imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka,
• na imię lub nazwisko używane,
• na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione,
• na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.
Ustalenie, że dane imię lub nazwisko jest ośmieszające, nielicujące z godnością człowieka, może nastręczać pewnych problemów, a to dlatego, że pojęcia te są nieostre. Imię, które dla jednych będzie wywoływać niemiłe skojarzenia, dla innych brzmi normalnie, a nawet budzi sympatię. Niewątpliwie już na pierwszy rzut oka zmianę uzasadniać może imię staromodne, nazwisko pochodne od nazw zwierząt, czy przymiotników opisujących określoną ułomność, choć i tak organ potraktuje indywidualnie każde imię (nazwisko) i każdego wnioskodawcę, z uwzględnieniem w szczególności jego motywacji.
Bezprawna zmiana imienia lub nazwiska dotyczyła najczęściej zmiany imion lub nazwisk zapisanych w aktach stanu cywilnego według zasad niepolskiej pisowni i w obcym brzmieniu, wbrew woli, wbrew woli osób noszących takie imiona lub nazwiska.
Subiektywne przekonanie strony nie zawsze jest ważnym powodem do zmiany
Wspólnym mianownikiem tych przykładowych, jak i innych sytuacji, w których można dokonać zmiany imienia lub nazwiska jest jednak istnienie ważnych powodów. Przepisy bowiem umożliwiają organom administracji potraktowanie również innych przesłanek jako ważnych powodów. W praktyce zdarza się, że organ błędnie przyjmuje, że zmiana nazwiska lub imienia może nastąpić, jeżeli spełnione są wyłącznie przesłanki wymienione powyżej i nie zwraca uwagi na zwrot „w szczególności”. Określenie „ważny powód” to kolejne nieprecyzyjne, niedookreślone pojęcie. Sprowadza się to swobody organu administracyjnego, od którego uznania zależy wyrażenie zgody na zmianę imienia lub nazwiska. Ważny powód powinien być odrębnie oceniony w każdej indywidualnej sprawie. Wnioskodawca powinien przekonać organ administracyjny, że subiektywnie wskazany przez niego powód jest na tyle istotny, by organ dokonał zmiany, uznając go za obiektywnie istotny. Granicą rozważań organów administracji państwowej powinno być ustalenie istnienia lub braku elementów oczywistej bezzasadności w motywach strony, np. cech kaprysu lub przekory (por. wyrok NSA w W-wie z 22.09.2017 r., II OSK 69/16). Ważny powód musi być doniosły społecznie, niezależnie od interesu wnioskodawcy i jego motywacji (por. wyrok WSA w Gliwicach z 10.03.2017 r., II SA/Gl 1187/16).
Typowym przykładem zaistnienia ważnego powodu może być właśnie wola wnioskodawcy powrotu do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, a do którego z różnych względów nie powrócił w ustawowym 3-miesięcznym terminie. Inną okolicznością uzasadniającą żądanie może być sytuacja, w której nazwisko wnioskodawcy ma formę imienia. Tego typu nazwiska (np. Marek, Karol) można uznać za podlegające zmianie z ważnych powodów, choćby ze względu na trudności w ustaleniu, co jest imieniem, a co nazwiskiem. Zmianę nazwiska w określonych okolicznościach może też uzasadniać taki trwały stan psychiczny i subiektywne, negatywne nastawienie do noszonego nazwiska, że – biorąc pod uwagę racjonalne kryteria oceny – powoduje on skoncentrowanie aktywności życiowej człowieka, na dążeniu do jego zmiany, a której brak utrudnia spełnienie ról społecznych (por. wyrok WSA w Krakowie z 17.11.2011 r., III SA/Kr 570/11).
Z drugiej strony sam fakt, że osoba od wielu lat używa innego imienia i nazwiska z powodu zaburzeń psychicznych nie stanowi jeszcze wystarczającej przesłanki do zmiany jej imienia. Nie jest ważnym powodem sama wola danej osoby, aby zmianie uległo jej imię lub nazwisko i subiektywne przekonanie o istnieniu ważnych powodów (por. wyrok WSA w Łodzi z 25.10.2012 r., III SA/Łd 732/12), okoliczność, że dane nazwisko nie jest popularne (por. wyrok WSA w Łodzi z 29.09.2010 r., III SA/Łd 435/10), czy fakt pozostawania w związku o charakterze konkubinatu (por. wyrok WSA w Łodzi z 21.10.2015 r., III SA/Łd 679/15).
Zmiana nazwiska tylko na wniosek
Zmiana imienia lub nazwiska może nastąpić tylko na wniosek strony. Wszczęcie postępowania z urzędu jest niedopuszczalne. Wniosek może być złożony w każdej formie: pisemnie, telegraficznie, za pomocą telefaksu , ustnie do protokołu, czy też za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Nie można natomiast złożyć wniosku drogą telefoniczną.
Wniosek składa się do wybranego kierownika urzędu stanu cywilnego. Oznacza to, że osoba ubiegająca się o zmianę imienia lub nazwiska może złożyć stosowny wniosek gdziekolwiek aktualnie się znajduje i gdziekolwiek zechce. Ta całkowita dowolność może rodzić oczywiście pewne wątpliwości, np. w sytuacji, gdy wnioskodawca niezwłocznie po odmownym rozpatrzeniu wniosku przez jednego kierownika urzędu stanu cywilnego składa ponownie wniosek do innego.
Kościuszko? Mickiewicz? Organ ma podstawę, by odmówić takiej zmiany
Organ wyda decyzję odmowną nie tylko wtedy, gdy uzna, że ważne powody zmiany nie zachodzą. Organ nie dokona zmiany nazwiska także w przypadku, gdy wnioskodawca ubiega się o zmianę na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy wnioskodawca wykaże, że posiada członków rodziny o tym nazwisku. Ponadto organ nie zastosuje tej negatywnej przesłanki, gdy nazwisko historyczne, czy wsławione, jest jednocześnie nazwiskiem powszechnie występującym, np. Kwaśniewski, Sikorski, Dąbrowski. W razie wątpliwości organ powinien zwrócić się o opinię do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Podstawa prawna:
art. 59 z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 682 z późn. zm.)
art. 4 ust. 1, art. 5, art. 10 ustawy z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 10 z późn. zm.)