Subskrybuj nas na Youtube
Merytoryczna i formalna obrona dłużnika
Dłużnik lub osoba trzecia mogą się bronić przed egzekucją w dwojaki sposób: za pomocą obrony formalnej i merytorycznej. Celem obrony formalnej jest eliminacja naruszeń przepisów procesowych i zapewnienie, aby egzekucja przebiegała zgodnie z prawem. Instytucjami służącymi do tego rodzaju obrony są np. skarga na czynności komornika, czy też zarzuty wobec planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Obrona merytoryczna polega z kolei na zwalczaniu zasadności lub dopuszczalności egzekucji. Jej przejawem jest właśnie przyznanie uprawnienia do wniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego, w tym powództwa opozycyjnego. W ten sposób można podnosić nastąpienie takiego zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.
Brak powrotu do meritum sprawy
Powództwo opozycyjne polega na kwestionowaniu wykonalności w całości lub w części tytułu wykonawczego albo jego ograniczenia. Jego istotą jest wykazanie, że sam tytuł wykonawczy nie odpowiada istotnemu i rzeczywistemu stanowi rzeczy. W ramach postępowania nie dochodzi do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy, która została przecież zakończona prawomocnym lub natychmiast wykonalnym orzeczeniem sądowym. Nie chodzi o podważenie treści orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, gdyż czas na to był ewentualnie w postępowaniu apelacyjnym. Twierdzenia dotyczące merytorycznej wadliwości rozstrzygnięcia będącą podstawą kwestionowanego tytułu wykonawczego nie mogą służyć za podstawę powództwa opozycyjnego (por. wyrok SA w Szczecinie z 05.07.2017 r., I ACa 110/17). W przeciwnym wypadku sprawa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego stanowiłoby niedopuszczalną kontynuację prawomocnie zakończonego już postępowania o zapłatę, gdyż sąd rozpoznający to postępowanie orzekałby o istnieniu obowiązku płatniczego na dzień wydania orzeczenia stwierdzającego zobowiązanie, a nie na czas, w jakim dłużnik wystąpił z roszczeniem opartym na art. 840 kpc (wyrok SA w Szczecinie z 28.05.2014 r., I ACa 31/14). Tym samym sąd weźmie pod uwagę wyłącznie zdarzenia, które nastąpiły po wydaniu tego orzeczenia. Zarzuty dotyczące okresu poprzedzającego wydanie tytułu egzekucyjnego nie będą brane pod uwagę.
Pozew
Pozew powinien zawierać żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo jego ograniczenia. Należy powołać się na podstawy określone art.840 kodeksu postępowania cywilnego i sformułować je w żądaniu pozwu. Dokładne określenie żądania zależy od tego, na której z podstaw powód opiera swoje powództwo. Pozew powinien odpowiadać warunkom formalnym przewidzianym w przepisach kpc dla pism procesowych i pozwów. Powództwo wytacza się przeciwko wierzycielowi. Powód nie musi wykazywać interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia sądu pozbawiającego wykonalności (por. wyrok SA w Katowicach z 10.02.2017 r., I ACa 918/16).
Z powództwem może wystąpić wyłącznie dłużnik. Nie może natomiast tego żądać skutecznie inna osoba, nawet ponosząca pełną odpowiedzialność swoim majątkiem za zobowiązania objęte tytułem wydanym wobec innego dłużnika tego samego wierzyciela (wyrok SA w Warszawie z 05.11.2015 r., I ACa 249/15). Powództwo ma charakter obronny. Nie stanowi formy dochodzenia własnego roszczenia. Umożliwia natomiast zapobieżenie realizacji tytułu, który z różnych przyczyn (o tym poniżej) może nie odpowiadać rzeczywistemu stanowi rzeczy
Zobowiązanie wygasłe
Jedną z podstaw powództwa opozycyjnego jest sytuacja, w której nastąpiło zdarzenie (po powstaniu tytułu egzekucyjnego), wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.
Jeśli już po powstaniu tytułu egzekucyjnego zaszły zdarzenia prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania lub zdarzenia, wskutek których zobowiązanie nie może być egzekwowane, dłużnik może wystąpić z powództwem opozycyjnym. Mogą to być zdarzenia zależne od woli stron, np. spełnienie świadczenia, potrącenie. Mogą to być także zdarzenia niezależne od woli stron, takie jak przedawnienie roszczenia, niemożność świadczenia wskutek okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada.
Nie istnieje jakiś katalog zdarzeń będących podstawą powództwa opozycyjnego. Można jednak wymienić grupę zdarzeń, których skutkiem jest wygaśnięcie zobowiązania, a w konsekwencji umożliwiających wystąpienie z takim powództwem. Efekt taki wywołuje: potrącenie, zwolnienie z długu, odnowienie.
Zdarzenia te muszą zaistnieć po zamknięciu rozprawy. Jeśli dane okoliczności faktyczne istniały już w trakcie postępowania rozpoznawczego, ale zostały pominięte jako spóźnione albo nie zostały w ogóle zgłoszone, nie mogą być podstawą pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego. Podstawą powództwa może też być fakt spełnienia świadczenia. Podstawa ta pozostaje aktualna nawet wtedy, gdy spełnienie świadczenia nastąpiło przed zamknięciem rozprawy. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której okoliczność spełnienia zobowiązania była już przedmiotem rozpoznania w sprawie (por. wyrok SA w Łodzi z 28.02.2017 r., I ACa 1129/16).
Kiedy zobowiązanie nie może być egzekwowane
Obok podstaw opartych na zdarzeniu, wskutek którego zobowiązanie wygasło, trzeba jeszcze zwrócić uwagę na te zdarzenia, skutkiem których zobowiązanie nie może być egzekwowane. Taki skutek daje prolongata terminu spełnienia świadczenia, rozłożenie świadczenia na raty, przedawnienie roszczenia (por. wyrok SA w Krakowie z 23.03.2016 r., I ACa 1758/15).
Podniesienie zarzutu przedawnienia jest prawem dłużnika i może on z niego skorzystać zawsze, chyba że się tego prawa wyraźnie zrzekł. Wszczęcie egzekucji prowadzi zaś tylko do przerwania biegu przedawnienia i to tylko takich roszczeń, których termin przedawnienia jeszcze nie upłynął. Nie może jednak pozbawiać dłużnika prawa do podniesienia zarzutu przedawnienia, a w konsekwencji do uchylenia się od spełnienia przedawnionego roszczenia pozbawić. (wyrok SA w Krakowie z 30.05.2017 r., I ACa 763/16). Z reguły organ egzekucyjny nie może brać pod uwagę przedawnienia, a upływ czasu jako okoliczność wpływająca na wygaśnięcie zobowiązania może być rozpatrywana jedynie w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 840 kpc (wyrok SA w Szczecinie z 14.07.2014 r., I ACa 163/14)
Brak potencjalnej możliwości wykonania tytułu wyklucza powództwo
Przepisy i praktyka precyzyjnie zakreślają granice czasowe wystąpienia z powództwem opozycyjnym. Z jednej strony jest powództwo może być wytoczone dopiero po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, nawet jeśli nie doszło jeszcze do wszczęcia egzekucji. Z drugiej zaś – dłużnik traci prawo do wytoczenia powództwa z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym. W razie częściowego wyegzekwowania należności, powództwo jest niedopuszczalne w części, w której wykonalność tytułu wykonawczego wygasła na skutek jego zrealizowania (wyrok SA w Szczecinie z 12.07.2017 r., I ACa 209/17).
Jednocześnie fakt wyegzekwowania należności nie odbiera dłużnikowi poszukiwania sądowej ochrony prawnej w odrębnym postępowaniu.
Adam Sroga, Radca prawny
Podstawa prawna: art. 840 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 155 z późn. zm.)