Subskrybuj nas na Youtube
Z zainteresowaniem przeczytałem artykuł autorstwa Marzeny Kucharskiej i Katarzyny Siwek-Gomuty pt. „Podatek nie powinien obciążać dłużnika”, który ukazał się 17 lutego br. w „Rzeczpospolitej”.
Autorki stawiają tezę, że kwestia sposobu naliczania VAT od opłaty egzekucyjnej została definitywnie rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy w uchwale z 7 lipca 2016 r. (sygn. akt III CZP 34/16) i obecnie komornicy nie mają podstaw do pobierania tego podatku metodą „od stu”. Dalej opisują one zagadnienie obciążania kosztami sądowym w razie skargi na tak pobrany podatek, a nawet łączą to zagadnienie z nadzorem administracyjnym nad komornikami w projekcie ustawy o komornikach sądowych. Niestety, przedstawiając swój pogląd na ten jakże ważny problem, autorki pominęły późniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego.
Należy zatem przypomnieć, że 14 września 2016 r. Sąd Najwyższy rozpoznawał zagadnienia prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Koszalinie (sygn. akt III CZP 42/16) oraz przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu (sygn. akt III CZP 55/16). Oba dotyczyły wątpliwości, które pojawiły się przy rozpoznawaniu zażaleń komorników sądowych na postanowienia sądów rejonowych rozstrzygających skargi na czynności komornika dotyczące ustalenia VAT od opłat egzekucyjnych.
W związku z pytaniem w sprawie III CZP 55/16: „Czy opłata egzekucyjna ustalona przez komornika sądowego na podstawie art. 49 ust. 1 u.k.s.e. winna być powiększona o należność z tytułu podatku od towarów i usług, czy też zawiera w sobie kwotę VAT?” Sąd Najwyższy postanowieniem z 14 września 2016 r. postanowił przekazać sprawę do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższemu, z uwagi na jej wielowątkowy i skomplikowany charakter (sygn. akt III CZP 97/16). W uzasadnieniu przytoczone zostało również stanowisko wyrażone we wcześniej podjętej uchwale z 7 lipca 2016 r. w sprawie III CZP 34/16. SN stanął wówczas na stanowisku, że komornik sądowy, określając wysokość kosztów postępowania egzekucyjnego, nie może podwyższyć opłaty egzekucyjnej ustalonej na podstawie art. 49 ust. 1 i 2 u.k.s.e. o stawkę podatku od towarów i usług.
W postanowieniu z 14 września 2016 r. Sąd Najwyższy wskazał jednak na zmiany w prawie, które nastąpiły po podjęciu przytoczonej uchwały z 7 lipca 2016 r. A mianowicie na zmianę art. 767 par. 1 1 k.p.c., zgodnie z którym skarga nie przysługuje na uiszczenie przez komornika podatku od towarów i usług. Przepis ten został dodany przez art. 2 pkt 64 ustawy nowelizującej z 10 lipca 2015 r., wszedł w życie z 8 września 2016 r. i – zgodnie z art. 21 ust. 1 tej ustawy – ma zastosowanie do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie. Nie ma więc zastosowania w sprawie, w której wyłoniło się przedstawione zagadnienie prawne, jednak nawet uwzględnienie tej zmiany nie ma zasadniczego znaczenia dla prowadzonych rozważań. Potwierdza jedynie już zajęte stanowisko, że rozstrzyganie o obowiązku podatkowym komornika sądowego nie należy do kognicji sądów powszechnych. Wynika to także z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej, w którym stwierdzono, że o istnieniu lub zakresie obowiązku podatkowego nie powinien rozstrzygać sąd, ale organ podatkowy w trybie postępowania przewidzianego w ustawie – Ordynacja podatkowa (druk sejmowy nr 2678).
W nawiązaniu do uzasadnienia uchwały z 7 lipca 2016 r. w sprawie III CZP 34/16 Sąd Najwyższy dodatkowo wskazał, że za przyjętą w niej koncepcją przemawiają dalsze orzeczenia Sądu Najwyższego, w tym uchwała z 30 stycznia 2007 r. (sygn. akt III CZP 130/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 1) oraz postanowienie z 14 września 2012 r. (sygn. akt I UZ 86/12, niepubl.), a także regulacja zawarta w art. 89 ust. 4 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2016 r., poz. 623). Odmienne wnioski wynikają zaś z wyroku Sądu Najwyższego z 29 maja 2007 r., (sygn. akt V CSK 44/07, niepubl.), w którym przyjęto, że opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego, sztywno określone w akcie normatywnym, nie mogą być uznane za obejmujące VAT.
Sąd Najwyższy uznał jednak, że uchwała z 7 lipca 2016 r. (III CZP 37/16) nie usuwa wszystkich wątpliwości. Przyjął, że przedstawić można również argumenty przemawiające na rzecz przeciwnego stanowiska. Bezspornie, do czasu wydania przez ministra finansów interpretacji ogólnej z 9 czerwca 2015 r., komornicy sądowi w zakresie prowadzonej działalności egzekucyjnej nie podlegali opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Po raz pierwszy ich działalność egzekucyjna została uznana za podlegającą opodatkowaniu tym podatkiem we wskazanej interpretacji ministra, wydanej na podstawie art. 14a par. 1 ordynacji podatkowej, która nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 Konstytucji RP). Interpretacji tej nie towarzyszyła nowelizacja ustaw o komornikach sądowych i egzekucji oraz o podatku od towarów i usług, która uzasadniałaby zmianę wcześniejszego stanowiska w kwestii opodatkowania. Sąd Najwyższy wskazał, że można więc na tej podstawie twierdzić, że opłaty egzekucyjne określone w art. 43–60 u.k.s.e. nie obejmowały i nie obejmują podatku VAT, czyli stanowią należność netto. W takim wypadku możliwe jest natomiast podwyższenie należności o VAT naliczany metodą „od stu” (tj. przy przyjęciu kwot pobranych opłat egzekucyjnych jako podstawy opodatkowania). W konsekwencji, przy założeniu, że czynności egzekucyjne wykonywane przez komorników sądowych należy uznać za podlegające opodatkowaniu VAT, można, zdaniem Sądu Najwyższego, bronić poglądu, że opłata egzekucyjna, o której mowa w art. 49 ust. 1 u.k.s.e., powinna być powiększona o kwotę tego podatku. Przemawiałaby za tym przede wszystkim zasada neutralności podatku od towarów i usług, zgodnie z którą podatek ten nie powinien obciążać podatników uczestniczących w obrocie towarami i usługami, którzy nie są ich ostatecznymi odbiorcami, ciężarem podatku powinien być natomiast obciążony ostateczny ich beneficjent, będący ostatnim ogniwem tego obrotu.
Termin rozpoznania zagadnienia prawnego przez powiększony skład Sądu Najwyższego nie został jeszcze ustalony, a rozstrzygnięcie to będzie miało fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania kancelarii komorniczych.
/>
Natomiast w uzasadnieniu postanowienia z 14 września 2016 r. w sprawie III CZP 42/16 Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały, uznając, że problem związany z ustalaniem podstawy opodatkowania, w rozumieniu art. 29a ust. 1 w związku z art. 29a ust. 6 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, pozostaje poza właściwością sądu cywilnego.
Jak wskazał Sąd Najwyższy, skarga na czynności komornika jest szczególnym środkiem zaskarżenia dokonania lub niedokonania czynności egzekucyjnej przez komornika jako organu egzekucyjnego. Nie ma sporu, że postępowanie ze skargi na czynność komornika w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego jest sprawą egzekucyjną, a więc cywilną, w rozumieniu art. 1 k.p.c. Dla jej rozpoznania jest powołany sąd cywilny w postępowaniu egzekucyjnym w zakresie wynikającym z przepisów k.p.c. i innych ustaw regulujących postępowanie egzekucyjne przed organami egzekucyjnymi. Sąd uznał, że z uzasadnienia zagadnienia prawnego może wynikać, iż w istocie przedstawiony Sądowi Najwyższemu problem dotyczy dopuszczalności skargi jako środka zaskarżenia na czynność komornika polegającą na obliczeniu i odprowadzeniu VAT. Podkreślił jednocześnie, że w czasie rozpoznania zażalenia zastosowanie miał jednak art. 767 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 8 września 2016 r. (art. 21 ustawy z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2015 r., poz. 1311). Co oznacza, że jeżeli komornik w postanowieniu ustalił wysokość opłat i kosztów postępowania egzekucyjnego, skarga w tym przedmiocie przysługuje i sąd weryfikuje jej prawidłowość; jeżeli natomiast przedmiotem skargi jest wyłącznie zakwestionowanie istnienia lub podstawy VAT przyjętej przez komornika i pozostającej poza ustaleniem kosztów postępowania egzekucyjnego, skarga nie jest dopuszczalna, bo te kwestie pozostają we właściwości organów administracyjnych i dotyczą relacji komornik – organ skarbowy .