Adresatem wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej na gruncie w użytkowaniu wieczystym powinien być użytkownik wieczysty, a nie właściciel gruntu. Prawo użytkowania wieczystego jest bowiem skuteczne wobec wszystkich, a więc także wobec właściciela, którego uprawnienia są znacząco ograniczone. Takie wnioski płyną z uchwały Sądu Najwyższego.
Sprawa dotyczyła ustanowienia służebności drogi koniecznej na gruntach znajdujących się w użytkowaniu wieczystym. Wnioskodawcą w tej sprawie byli właściciele kilku działek przylegających do gruntów, zajmowanych przez spółkę T., która była ich użytkownikiem wieczystym. Ich właścicielem była natomiast gmina – miasto Radom.
Spółka T. oraz miasto Radom nie protestowały przeciwko ustanowieniu służebności – działki wnioskodawców faktycznie byłyby odcięte od drogi i właściciele nie mieliby możliwości dojazdu. Osią sporu była natomiast kwestia wynagrodzenia za ustanowioną służebność. Sąd I instancji postanowieniem ustanowił służebność na rzecz każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego oraz zasądził od korzystających z drogi koniecznej stosowne wynagrodzenie. Miało być ono płacone właścicielowi nieruchomości obciążonej służebnością. Tak więc opłaty miały trafiać wyłącznie do miejskiego budżetu. I to pomimo tego, że służebność miał wykonywać użytkownik wieczysty, a więc spółka T.
Ta jednak nie zgodziła się z takim rozstrzygnięciem i złożyła apelację. Rozpoznający ją radomski Sąd Okręgowy zdecydował się jednak podzielić swoimi wątpliwościami prawnymi z Sądem Najwyższym. Dotyczyły one możliwości ustanowienia służebności tylko na prawie użytkowania wieczystego – o co skądinąd wnioskowała spółka T. Wówczas wszelkie ciężary, ale i uprawnienia (w tym prawo do opłat od właścicieli) spadałyby na użytkownika wieczystego. W związku z tym SO skierował do SN następujące pytanie prawne: czy w przypadku żądania przez wnioskodawcę ustanowienia służebności drogi koniecznej na prawie własności nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste można ją ustanowić na prawie użytkowania wieczystego?
W odpowiedzi SN wydał uchwałę, w której stwierdził: sąd nie jest związany żądaniem wnioskodawcy ustanowienia służebności drogi koniecznej na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, jeżeli uczestnik postępowania wniósł o ustanowienie tej służebności na prawie użytkowania wieczystego.
Uzasadniając orzeczenie, SN wskazał, że postępowanie w sprawach o ustanowienie służebności toczy się w trybie nieprocesowym, toteż nie obowiązuje tutaj ściśle zasada związania sądu treścią pozwu.
W rozpoznawanej sprawie kwestią istotną było, czy można ustanowić służebność gruntową na prawie do gruntu – SN wskazał, że przedmiotem jest tu grunt, który ma właściciela, ale który jest też obciążony określonym prawem – prawem użytkowania wieczystego.
– SN wyraża pogląd – powiedziała sędzia Maria Szulc – że na gruncie w użytkowaniu wieczystym nie można ustanowić służebności drogi koniecznej, chyba że co innego wynika z umowy zawartej między właścicielem gruntu a użytkownikiem wieczystym.
Wynika to – jak podkreślił SN – z faktu, iż prawo użytkowania wieczystego jest skuteczne erga omnes (tj. wobec wszystkich) – także wobec właściciela, którego uprawnienia są znacząco ograniczone. Użytkownik wieczysty działa bowiem jak właściciel zwłaszcza w stosunku do osób trzecich. Dlatego też wniosek o ustanowienie służebności na gruncie w użytkowaniu wieczystym, skierowany tylko pod adresem właściciela, powinien być oddalony.
ORZECZNICTWO
Uchwała Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2016 r., syg. akt III CZP 31/16
