RPO krytycznie ocenia projekt nowelizacji ustawy o rzeczniku praw obywatelskich oraz niektórych innych ustaw, który modyfikuje m.in. zasady uchylania immunitetu i tryb odwołania osób pełniących niektóre funkcje. Chodzi nie tylko o RPO, ale też rzecznika praw dziecka, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, generalnego inspektora ochrony danych osobowych, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, a także posłów i senatorów.
Zgodnie z projektem wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu, a także o zgodę na zatrzymanie lub aresztowanie składa się za pośrednictwem ministra sprawiedliwości. Zasada ta ma obejmować wszystkie wymienione powyżej organy, oprócz posłów i senatorów. Adam Bodnar zwraca jednak uwagę, że takie rozwiązanie może być niezgodne z konstytucją. „Wprowadzenie za pomocą ustawy modyfikacji niniejszej zasady, poprzez wskazanie przedstawiciela władzy wykonawczej (rządowej) jako podmiotu, za pośrednictwem którego wnosi się odpowiedni wniosek (...) należy uznać za wysoce wątpliwe w kontekście gwarantowanej konstytucyjnie niezależności rzecznika, oraz zasady odpowiedzialności rzecznika wyłącznie przed Sejmem” – pisze RPO.
Doktor Bodnar krytycznie ocenia też przepisy, które dają marszałkowi Senatu możliwość żądania akt postępowania prowadzonego przez sąd albo organ wobec rzecznika. Tymczasem zgodnie z art. 156 par. 5 kodeksu postępowania karnego akta mogą być w wyjątkowych przypadkach udostępniane osobom innym niż strony, tylko w wyjątkowych przypadkach i to za zgodą prokuratora. Zdaniem RPO taka propozycja naruszać więc będzie niezawisłość nie tylko jego instytucji, ale także niezależność prokuratury i sądów.
Podobnie ocenia zmianę przepisów dotyczących pociągnięcia RPO do odpowiedzialności karnej. Projekt przewiduje, że w tym celu Sejm musi przyjąć uchwałę bezwzględną większością ustawowej liczby posłów. RPO jest zdania, że z punktu widzenia konstytucyjnie gwarantowanej niezawisłości i niezależności powinna być tu przewidziana większość kwalifikowana.
Ale – jak wskazuje RPO – już sam tryb procedowania nad nowelizacją jest wątpliwy. Zgodnie z regulaminem Sejmu pierwsze czytanie projektów regulujących ustrój i właściwości władz publicznych przeprowadza się na posiedzeniu plenarnym. Tymczasem ten został skierowany do pierwszego czytania do komisji regulaminowej i spraw poselskich oraz komisji sprawiedliwości i praw człowieka. Adam Bodnar zwraca też uwagę, że w noweli brak jest jakiegokolwiek terminu na rozpatrzenie przez Sejm wniosku o uchylenie immunitetu. O ustanowienie takiego RPO zabiega od dłuższego czasu.
Etap legislacyjny
Prace w komisjach