Resort sprawiedliwości pracuje nad dużymi zmianami w spadkach. Chce większej kontroli nad testamentem ustnym i ma zamiar wprowadzić jego nową formę. Ponadto z uwagi na masę skarg do RPO, przygotowywane zmiany procedury cywilnej mają rozwiązać problem sprzecznych postanowień spadkowych. MS chce też zlikwidować jedną z archaicznych już form testamentu, a zakres innego rozszerzyć. Co się zmieni?
W wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów niedawno znalazł się projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. Ministerstwo sprawiedliwości chce nim uporządkować min. procedurę spadkową oraz wprowadzić większy nadzór nad testamentami ustnymi. Te ostatnie są jedną z najczęstszych form testamentu szczególnego w Polsce. Zasady jego sporządzania reguluje art. 952 Kodeksu cywilnego.
Testament ustny do zmiany, czy do likwidacji?
Formułowanie testamentu ustnego przez spadkodawcę stwarza spore trudności dowodowe w praktyce sądowej. Przypadki fałszowania takich testamentów są znacznie bardziej powszechne niż w testamentów sporządzonych pisemnie.
Z tego powodu proponuje się znaczącą zmianę lub nawet uchylenie art. 952 Kc. W projekcie uwzględniono argumenty przemawiające za modyfikacją przepisu, koncentrując się na zmianach warunków umożliwiających skuteczne sporządzenie testamentu ustnego oraz sposobach weryfikacji jego zawartości.
Istnieją wątpliwości dotyczące okresu, w jakim można zastosować pisemne potwierdzenie treści testamentu, tj. czy jest to możliwe także po otwarciu spadku. Zgodnie z projektem, potwierdzenie treści testamentu w formie pisemnej będzie możliwe wyłącznie poprzez zeznania świadków przed sądem. Decyzja ta wynika z konieczności ścisłego związku czasowego między momentem sporządzenia testamentu a dokumentem potwierdzającym jego treść. Dzięki pisemnemu potwierdzeniu treści testamentu, spadkodawca zachowuje pewną kontrolę nad jego zawartością. Od tego czasu, potwierdzenie treści testamentu ustnego powinno następować za pośrednictwem oficjalnych oświadczeń świadków przed sądem.
W praktyce często zdarza się tak, że osoby planujące sporządzenie testamentu podejmują tą decyzję w ostatnich chwilach życia. W takich sytuacjach tworzenie testamentu w formie ustnej w tradycyjny sposób może być niemożliwe ze względu na brak odpowiedniej liczby świadków, którzy mogliby zapamiętać i potwierdzić jego treść. Dodatkowo, sporządzenie testamentu w formie pisemnej lub notarialnej może być utrudnione, na przykład ze względu na nagłą sytuację zagrażającą życiu.
Nowa forma testamentu. Testament audiowizulany
Resort zauważa również, że rozwój technologiczny umożliwił już sporządzanie testamentów ustnych za pośrednictwem urządzeń audiowizualnych, takich jak nagrania wideo czy dźwięku spadkodawcy. Jednak obowiązujące przepisy prawne nie uwzględniają możliwości sporządzenia testamentu audiowizualnego. To też ma się zmienić za sprawą projektu. Testament audiowizualny ma być utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie. Według MS takie rozwiązanie da szansę sporządzania testamentów jak największej liczbie osób będących w sytuacji zagrożenia życia.
Testament podróżny do likwidacji
Nie każdy wie, że istnieje taka forma testamentu, jak testament podróżny. Jego sporządzenie możliwe jest jedynie podczas podróży na statkach morskich lub powietrznych. Jednak w obrocie prawnym jego wykorzystywanie jest marginalne z uwagi na to, że osoba znajdująca się na statku praktycznie zawsze ma możliwość sporządzenia testamentu holograficznego czyli własnoręcznego.
Prawnicy twierdzą, że za likwidacją testamentu podróżnego przemawia to, iż jest praktycznie martwą instytucją i ma małe zastosowanie na co dzień. Dodatkowo z testamentem podróżnym wiąże się ryzyko wątpliwości interpretacyjnych, co sprawia, że jest on niebezpieczny dla potencjalnych testatorów.
Zmiany w testamentach wojskowych
Resort zauważa pilną potrzebę zmian w testamentach wojskowych z uwagi na coraz większe zaangażowanie polskich sił zbrojnych w misjach za granicą. Obecnie obowiązujące przepisy nie objęły dotąd przypadków uczestnictwa żołnierzy w takich działaniach wojskowych. To z kolei ogranicza możliwość stosowania przepisów o testamencie wojskowym. Brak też przepisów które wskazują, w jakich okolicznościach powinno być dopuszczalne sporządzenie testamentu tej treści.
Dużą bolączką zarówno sądów, prawników jak i spadkobierców jest współwystępowanie w obrocie prawnym kilku postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy. To powoduje dużo sprzeczności i problemów z dziedziczeniem. Takie sytuacje wynikają z błędów sądów, które często zdarzają się, gdy na przykład na wniosek jednego spadkobiercy sąd wydaje orzeczenie w sprawie spadku, a następnie, po kilku latach, ten sam sąd ponownie rozpatruje już zakończoną sprawę na wniosek innego spadkobiercy. Skargi na naruszenia powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) coraz częściej trafiają do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz do Sądu Najwyższego
Jak twierdzi MS, aktualne przepisy nie są wystarczające do całkowitego wyeliminowania postanowień spadkowych objętych klauzulą res iudicata, zwłaszcza po wygaśnięciu terminów. W związku z tym konieczne stało się wprowadzenie nowych regulacji, które umożliwią sądowi spadku uchylenie kolejnych postanowień spadkowych z urzędu. Taka zmiana ma na celu ochronę obrotu prawnego oraz praw spadkobierców, którzy otrzymali stwierdzenie nabycia spadku, gdzie postanowienie to stanowi dla nich jedyny dowód swojego następstwa po zmarłym spadkodawcy wobec osób trzecich.
Rząd planuje przyjąć projekt zmian w spadkach w czwartym kwartale tego roku.