Przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwości zobowiązania w testamencie spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do dokonania określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (tj. ustanowienia zapisu zwykłego).
Do niedawna w doktrynie prawa panowały poglądy wyłączające możliwość ustanowienia w testamencie zapisu alternatywnego, tj. zapisu w którym przedmiot świadczenia spadkobiercy został ustanowiony alternatywnie, tym samym przewidując możliwość świadczenia na rzecz zapisobiercy zamiennie jednego z dwóch wskazanych świadczeń majątkowych. W uchwale z dnia 16 października 2014 r., sygn. akt III CZP 70/14, Sąd Najwyższy opowiedział się jednak za poglądem przeciwnym wskazując, iż ważny jest zapis zwykły, w którym przedmiot świadczenia został określony alternatywnie.
- Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy, brak jest norm prawnych, które zakazywałby spadkodawcy ustanowienia zapisu testamentowego z alternatywnie określonym przedmiotem świadczenia. Uprawnienie w tym zakresie wynika natomiast z ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego o zobowiązaniach. Wskutek ustanowienia zapisu zwykłego, również zapisu o alternatywnie określonym przedmiocie świadczenia, pomiędzy zapisobiercą oraz obciążonym powstaje stosunek zobowiązaniowy, przy czym w odniesieniu do zapisu alternatywnego będzie to tzw. zobowiązanie przemienne, znane przepisom Kodeksu cywilnego (art. 365 Kodeksu cywilnego). Istotne jest jednak aby przedmiot świadczeń alternatywnych został określony w sposób umożliwiający jego identyfikację - informuje adwokat Anna Oleksiewicz, partner w Kancelarii Brevells Cekiera Grzywacka Oleksiewicz sp. k..
Z punktu widzenia spadkobiercy i zapisobiercy istotne jest niewątpliwie, któremu z tych podmiotów przysługuje uprawnienie do wyboru świadczenia, które ostatecznie zostanie spełnione. W tym zakresie swoboda decyzji przysługuje spadkodawcy, który może w testamencie wskazać uprawnionego do wyboru świadczenia. W przypadku, gdy spadkodawca nie dokonał wyboru w tym zakresie, podmiotem decydującym o tym, które ze świadczeń będzie spełnione – zgodnie ze wspomnianym art. 365 Kodeksu cywilnego - jest dłużnik (spadkobierca). Zapisobierca może natomiast przeciwdziałać zwłoce spadkobiercy w dokonaniu wyboru, poprzez wyznaczenie mu w tym celu odpowiedniego terminu, po upływie którego uprawnienie do dokonania wyboru przysługiwać będzie zapisobiercy.
- Wskazana uchwała Sądu Najwyższego, jako wpisująca się ogólną tendencję do poszerzania swobody spadkodawcy w zakresie rozporządzania majątkiem na wypadek śmierci, jest w pełni uzasadniona. Przy braku norm prawnych zakazujących takiego działania i wobec możliwości konstruowania zobowiązań przemiennych - brak jest racjonalnych argumentów przemawiających za negowaniem możliwości sporządzenia zapisu alternatywnego. Rozwiązanie to jest niewątpliwie korzystne z punktu widzenia spadkobiercy – pozostawiając mu co do zasady możliwość wyboru, które ze świadczeń spełni, przy jednoczesnym zachowaniu woli spadkodawcy w zakresie wykonania zapisu - podsumowuje Anna Oleksiewicz.