Trudne jest ustalenie stanu majątku na dzień składania oświadczenia samorządowca. Musiałby on przewidzieć, że w tym dniu jego majątek się nie powiększy.
Wraz z końcem kadencji wójta, rad gmin, powiatu oraz sejmiku województwa padają pytania o termin złożenia oświadczeń majątkowych przez radnego i wójta.
Problem występował już pod koniec kadencji 2002 – 2006 i wymagał interpretacji, np. wojewodów. Przepis art. 24h ust.4 zdanie 3 ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.), identyczny w samorządowych ustawach ustrojowych, stanowi o obowiązku złożenia oświadczenia na 2 miesiące przed upływem kadencji. Fragment „na 2 miesiące przed upływem kadencji” rodzi dwa zasadnicze pytania: Kiedy złożyć to oświadczenie? Na jaki dzień przyjąć w oświadczeniu posiadany stan majątkowy?

Termin – zdarzenie pewne

Oświadczenie na koniec kadencji składane jest na 2 miesiące przed jej upływem. Z przepisów wynika, że kadencja organu trwa od dnia, w którym odbyły się wybory, do tego samego dnia za 4 lata. Przypadające, w świetle przepisów, wybory samorządowe w niedzielę powodują, iż początek i koniec kadencji przypada w niedzielę. Termin na złożenie oświadczenia przypada także w niedzielę. W bieżącej kadencji termin ten przypada na dzień 12.09.2010 r. Wątpliwości powstają na tle pytania, czy z ustawowego sformułowania „(...) są składane (...) na 2 miesiące przed upływem kadencji” wynika, że oświadczenia winny być złożone dokładnie w tym dniu, tj. 12.09.2010 r. Jeżeli tak, to termin ten przypada na dzień tygodnia (niedziela), w którym złożenie oświadczenia jest ograniczone z uwagi na nieczynne urzędy, w którym powinno być złożone (np. urząd gminy). Podało to MSWiA w swoim stanowisku. Jeżeli jednak termin 12.09.2010 r. traktować jako końcowy, przed upływem którego należy złożyć oświadczenie, to jego złożenie następuje najpóźniej w tym dniu. Wobec braku precyzyjności przepisów formułowane są różne teorie. Odwołać się należy do prawnego charakteru analizowanego terminu i skutków jego uchybienia. Termin ten oraz pozostałe terminy składania oświadczeń majątkowych to terminy prawa materialnego; nie podlegają przywróceniu ani przedłużeniu. Przekroczenie ich nie zwalnia od złożenia oświadczenia, a ponadto wywiera skutki finansowe do czasu ich złożenia (radny okresowo traci dietę, wójt wynagrodzenie). Regulacja obowiązująca od przyszłej kadencji rad i wójtów przewiduje skutek dalej idący i wprowadza, zamiast finansowej, sankcję wygaśnięcia mandatu.

Odwołanie do kodeksu

Niektóre teorie odwołują się do odpowiedniego stosowania zasad z kodeksu postępowania administracyjnego lub kodeksu cywilnego, głównie zasady „jeżeli koniec terminu przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się najbliższy następny dzień powszedni” (art. 57k.p.a.). Zastosowanie jej pozwala przyjąć, że skoro termin przypada w niedzielę, to złożenie oświadczenia w dniu następnym jest prawidłowe. To rozwiązanie nie zasługuje w pełni na aprobatę, bowiem nie ma podstaw prawnych do stosowania reguł z k.p.a. i k.c. Samorządowe ustawy ustrojowe nie zawierają w tym zakresie żadnych odesłań do ich stosowania.
Innym rozwiązaniem jest złożenie oświadczenia najpóźniej w ostatnim dniu roboczym przed dniem 12.09.2010 r. Nie jest ono pozbawione wad, bowiem równie prawidłowym byłoby złożenie oświadczenia w innym dniu roboczym, o ile poprzedza 12.09.2010 r. Dla obecnego stanu prawnego to rozwiązanie spornej kwestii jest jedynym prawnie akceptowalnym. Rozwiązanie to potwierdza również fakt, że dziś przekroczenie terminu skutkuje sankcją finansową, a od przyszłej kadencji wygaśnięciem mandatu. Brak odpowiedniej zmiany i ciągłe wątpliwości powodują, że przekroczenie terminu niesie za sobą ryzyko utraty diety, w przyszłości mandatu.

Stan na konkretny dzień

Wątpliwości co do terminu złożenia oświadczenia rodzą pytanie o określenie dnia, na który przedstawia się stan majątkowy. Przepisy nie rozwiązują tej kwestii. Zwróciło na nią uwagę MSWiA: „oświadczenie majątkowe (...) jest oświadczeniem wiedzy o posiadanych składnikach majątkowych (...) stąd też oczywistym pozostaje, że informacje wykazane w oświadczeniu majątkowym winny uwzględniać stan na dzień złożenia oświadczenia”. Twierdzenie to, choć słuszne, stanowi tylko teoretyczne założenie. W praktyce trudne jest ustalenie stanu majątku na dzień, w którym oświadczenie ma być złożone. Radny, wójt musiałby przewidzieć, czy w tym dniu nie zaistnieją zdarzenia wpływające na stan majątku, np. wygrana BMW w loterii. Praktyka pokazuje, że w przypadku oświadczeń na koniec kadencji ustalenie stanu majątku zobowiązanego wymaga kilku dni.

Niezbędna legislacja

Podejmowane próby wykładni nie usuwają wątpliwości przy stosowaniu przepisów u.s.g. Wymagana jest ingerencja ustawodawcy, a zmiany powinny polegać na doprecyzowaniu terminu złożenia oświadczenia końcowego poprzez podanie czasu, w którym obowiązek ma być spełniony, oraz wskazanie dnia, na który zobowiązany ma podać dane o stanie swego majątku. Może warto rozważyć zmianę art. 24h ust. 4 zdanie 3 u.s.g. i zastąpić wyrazy „na 2 miesiące przed upływem kadencji” wyrazami „w terminie 30 dni poprzedzających miesiąc, w którym upływa kadencja, według stanu na 3 dni przed złożeniem oświadczenia majątkowego”.
Ważne!
W przypadku oświadczeń na koniec kadencji ustalenie stanu majątku zobowiązanego wymaga kilku dni