W dużych firmach o rozbudowanych strukturach organizacyjnych niekiedy trudno stwierdzić, kto zatrudnia pracowników - spółka czy jej oddziały. Jakie elementy są rozstrzygające w tej kwestii?
Oddziały uważane są za części składowe spółek i jako takie nie posiadają osobowości prawnej. Mogą jednak we własnym imieniu zatrudniać i zwalniać pracowników (wynika to z art. 3 kodeksu pracy). Co istotne, w wyroku z 14 lutego 2018 r. (sygn. akt I PK 351/16) Sąd Najwyższy stwierdził, że jednostki organizacyjne wchodzące w skład osób prawnych mogą być uznane za pracodawców wyłącznie wtedy, gdy są odrębne finansowo i organizacyjnie oraz posiadają zdolność samodzielnego (w imieniu własnym) zatrudniania pracowników. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie. Zdaniem SN oddział jest odrębny finansowo i organizacyjnie, jeżeli we własnym imieniu i na własny rachunek może dysponować pewnymi środkami (nie musi posiadać odrębnego od spółki źródła finansowania; powinien jednak mieć swobodę w zarządzaniu przyznanymi mu funduszami). Istotne jest także posiadanie własnego kierownictwa. Osoba lub organ zarządzający oddziałem nie może być jedynie pełnomocnikiem spółki. Aby móc być uznanym za pracodawcę, musi mieć prawo do samodzielnego kierowania wszystkimi sprawami jednostki.
Kolejnym warunkiem jest faktyczna zdolność do samodzielnego zatrudniania pracowników. Wspomniany wyrok SN nie określa jednak, jaka powinna być forma i treść upoważnienia w tej sprawie. Pomocne w tym zakresie może być orzecznictwo sądów administracyjnych. NSA w wyroku z 3 marca 2016 r. (sygn. akt II FSK 81/14) orzekł, że uprawnienie to powinno wynikać z wewnętrznych przepisów. Samodzielność w sferze pracowniczej może więc wynikać ze statutu lub regulaminu spółki. Wydaje się, że może zostać także przyznana oddziałowi na mocy uchwały tej ostatniej.
W praktyce problematyczne może się okazać także spełnienie warunku odrębności finansowej. Oddziały spółki najczęściej mają ograniczoną swobodę w tym zakresie. Orzecznictwo nie jest pomocne w tej kwestii, a prawidłowa ocena tej przesłanki ma ogromne znaczenie. Jeżeli oddziału nie można uznać za odrębnego pracodawcę, to nie on, a spółka ma prawo do pozywania i bycia pozywanym w postępowaniach z zakresu prawa pracy.
Katarzyna Dulewicz radca prawny i partner w kancelarii CMS Cameron McKenna