Znajomy poprosił mnie o pożyczenie dużej kwoty – pisze pani Monika. – Byłoby mi niezręcznie odmówić, bo jakiś czas temu to ja korzystałam z jego pomocy, chciałabym jednak jakiegoś zabezpieczenia. Słyszałam, że takim gwarantem może być zastaw rejestrowy na jego samochodzie. Jakich formalności wymaga ustanowienie takiego zastawu
Zastaw rejestrowy jest skutecznym i wygodnym zabezpieczeniem pożyczek udzielanych przez prywatnych wierzycieli, ponieważ można go ustanowić nawet tylko na poszczególnych składnikach majątku dłużnika, np. właśnie na samochodzie. Gdy dłużnik nie zwróci w terminie pożyczonych pieniędzy, to obciążenie zastawem rejestrowym pojazdu przyspieszy zaspokojenie należności. Już z chwilą dopełnienia wszystkich wymaganych formalności związanych z ustanowieniem zastawu rejestrowego wierzyciel może dochodzić roszczeń z obciążonej nim rzeczy bez względu na to, kto jest aktualnie jej właścicielem. Jego uprawnień nie ograniczy nawet sprzedanie jej, bo w postępowaniu egzekucyjnym pieniądze na poczet roszczeń uzyska jako pierwszy przed pozostałymi wierzycielami aktualnego właściciela obciążonej rzeczy.
Jednakże z tych wszystkich preferencji czytelniczka będzie mogła skorzystać pod warunkiem, że zastaw ustanowi w sposób skuteczny, czyli zawrze umowę zastawniczą i dopilnuje, żeby została wpisana do rejestru zastawów, który prowadzi sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania właściciela samochodu, czyli zastawcy.
Zanim jednak dojdzie do podpisania umowy, pani Monika powinna sprawdzić, czy znajomy jest właścicielem pojazdu, ponieważ taką umowę z wierzycielem (czyli zastawnikiem) może zawrzeć tylko osoba, która jest uprawniona do rozporządzania przedmiotem zastawu. Powinien więc przedstawić dokumenty, z których wynikają jego prawa do pojazdu. Gdyby jednak właścicielem była inna osoba niż znajomy (np. jego krewny, powinowaty albo inna osoba bliska), ale wyrażała zgodę na obciążenie samochodu zastawem rejestrowym, to wówczas z nią pani Monika powinna zawrzeć umowę zastawniczą i wpisać do niej również dłużnika, mimo że nie jest on stroną.
Umowę sporządza się na piśmie pod rygorem nieważności, więc zawarta np. ustnie nie będzie ważna. Należy w niej podać datę sporządzenia i określić strony (czyli wierzyciela oraz właściciela samochodu), wskazując ich imię i nazwisko albo nazwę, miejsce zamieszkania albo siedzibę. Właściciel samochodu, który nie jest dłużnikiem, musi jednak godzić się na to, że jego rzecz zostanie obciążona zastawem rejestrowym, bo w ten sposób chce ułatwić dłużnikowi zaciągnięcie pożyczki.
Gdyby więc znajomy pani Moniki nie był właścicielem obciążonego pojazdu, to w umowie zastawniczej obok danych obu stron trzeba podać również jego imię i nazwisko oraz adres. Oprócz tego umowa określa przedmiot zastawu, czyli zawiera dokładny opis samochodu oraz zobowiązania wierzyciela wraz z podaniem najwyższej sumy jego zabezpieczenia. Strony mają prawo wskazać w umowie górną granicę wyższą od pożyczonej kwoty, bo wierzyciel w ten sposób zabezpieczy należne odsetki i koszty postępowania. Pani Monika może też domagać się, aby właściciel samochodu zobowiązał się, że zanim zastaw rejestrowy wygaśnie, to nie sprzeda lub jeszcze bardziej nie obciąży pojazdu, np. nie ustanowi na nim kolejnego zastawu. Gdyby mimo takiego zastrzeżenia znajomy sprzedał samochód, to wówczas pani Monika będzie mogła domagać się, aby natychmiast spłacił pożyczkę.
W razie braku zastrzeżenia o dalszym obciążaniu pojazdu właściciel będzie miał prawo ustanowić na nim następny zastaw zabezpieczając w ten sposób kolejną pożyczkę, ale o tym, który wierzyciel będzie miał pierwszeństwo przy egzekwowaniu nieuregulowanej należności, zadecyduje dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów (czyli wpływ wniosku do sądu prowadzącego rejestr).
Pani Monika ma też prawo domagać się, aby umowa przewidywała, że w razie nieoddania w terminie pieniędzy przejmie na własność przedmiot zastawu rejestrowego. Zanim jednak skorzystałaby z tego uprawnienia zawartego w umowie, musi na piśmie zawiadomić właściciela samochodu o zamiarze podjęcia działań zmierzających do zaspokojenia w ten sposób swoich roszczeń. Od tego momentu zastawca nie będzie mógł bez jej zgody nim rozporządzać, ale ma prawo bronić się i wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie, że np. wierzytelność nie istnieje albo nie jest wymagana w całości bądź w części.
Zastaw rejestrowy ustanowiony na samochodzie zostaje odnotowany w jego dowodzie rejestracyjnym, ale ustanowienie go nie ogranicza praw właściciela obciążonego pojazdu, ponieważ w dalszym ciągu pozostaje w jego władaniu i może z niego korzystać zgodnie z jego przeznaczeniem. Musi jednak dbać o to, aby zachować go w stanie nie gorszym niż wynikający z prawidłowego używania. Chodzi bowiem o to, aby z powodu niewłaściwej eksploatacji nie utracił nadmiernie wartości.
Dbając o swoje interesy, pani Monika ma prawo nawet wyznaczyć właścicielowi korzystającemu z przedmiotu zastawu termin, w którym powinien umożliwić jej zbadanie, w jakim stanie się on znajduje.
Podstawa prawna
Art. 2–7, art. 11–15, art. 20–26 ustawy z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 67, poz. 569 ze zm.).
OPINIA EKSPERTA: Tomasz Tatomir radca prawny, Kancelaria Prawna KoncepTT
Wierzyciel ma do wyboru zastaw zwykły i zastaw rejestrowy. Na czym polegają różnice między nimi? Pierwszą z nich jest sposób ustanowienia zastawu. Dla ustanowienia zastawu zwykłego potrzebna jest umowa między zastawnikiem a zastawcą. Dla skuteczności umowy wymagane jest również wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną, czyli potwierdzoną przez notariusza. Natomiast w przypadku zastawu rejestrowego umowa zastawnicza powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie (zwykła forma pisemna). Niezbędne jest również dokonanie wpisu do rejestru zastawów, który zastępuje wydanie rzeczy. Rejestr zastawów wraz ze złożonymi dokumentami jest jawny.
Wierzyciel ma do wyboru zastaw zwykły i zastaw rejestrowy. Na czym polegają różnice między nimi? Pierwszą z nich jest sposób ustanowienia zastawu. Dla ustanowienia zastawu zwykłego potrzebna jest umowa między zastawnikiem a zastawcą. Dla skuteczności umowy wymagane jest również wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną, czyli potwierdzoną przez notariusza. Natomiast w przypadku zastawu rejestrowego umowa zastawnicza powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie (zwykła forma pisemna). Niezbędne jest również dokonanie wpisu do rejestru zastawów, który zastępuje wydanie rzeczy. Rejestr zastawów wraz ze złożonymi dokumentami jest jawny.
Co do zasady przedmiotem zastawu mogą być rzeczy ruchome, np. traktor, oraz prawa rzeczowe, o ile są zbywalne, np. papiery wartościowe. Należy jednak dodać, że w przypadku zastawu rejestrowego występują pewne ograniczenia co do przedmiotu zastawu. Zgodnie bowiem z art. 7 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów przedmiotem zastawu rejestrowego nie mogą być między innymi prawa mogące być przedmiotem hipoteki lub wierzytelności, na których ustanowiono hipotekę.
Kolejna różnica dotyczy sposobów zaspokojenia się wierzyciela z zastawu. Zasadą jest, że zaspokojenie następuje na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, z tym że w przypadku zastawu rejestrowego umowa zastawnicza może zawierać postanowienia umożliwiające zastawnikowi przejęcie na własność przedmiotu zastawu w przypadkach określonych w art. 22 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.