Uznanie za zmarłego to instytucja prawna polegająca na sądowym uznaniu śmierci danej osoby, po upływie ustawowo określonego czasu od momentu jej zaginięcia. Procedura przeprowadzenia niniejszego procesu określona została w kodeksie postępowania cywilnego.
Kiedy orzeka się o śmierci
Uznanie osoby za zmarłą jest możliwe jedynie w przypadku jej długotrwałego zaginięcia. Zaginięcie prawo definiuje jest jako sytuację, w której nie ma pewności czy dana osoba zmarła, czy ciągle żyje.
Terminy, po upływie których możliwe jest uznanie danej osoby za zmarłą, określone zostały w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z treścią art. 29 § 1. k.c. za zmarłego może zostać uznany zaginiony w sytuacji, gdy upłynęło 10 lat od końca roku, w którym według istniejących wiadomości dana osoba jeszcze żyła.
Od tej generalnej reguły przewidziano jednak pewne wyjątki. Uznanie za zmarłego nigdy nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata. Z kolei jeśli sprawa dotyczy osoby, która w chwili uznania za zmarłego ukończyłaby 70 lat, wystarczający do uznania jej za zmarłą jest upływ 5 lat od momentu zaginięcia.
Osobno uregulowana została sprawa uznania za zmarłe osób, które zaginęły w katastrofach lotniczych, morskich lub okolicznościach związanych z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia (mowa o wszelkiego rodzaju żywiołach, takich jak pożary, powodzie czy katastrofy spowodowane trzęsieniem ziemi). Osoby, co do których istnieje prawdopodobieństwo, iż zaginęły w opisywanych wyżej sytuacjach, mogą zostać uznane za zmarłe po upływie sześciu miesięcy od dnia katastrofy lub wystąpienia innego szczególnego zdarzenia.
Gdy ustalenie dokładnego momentu wystąpienia katastrofy na morzu jest niemożliwe, osoba zaginiona może zostać uznana za zmarłą po upływie roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli takiego portu przeznaczenia nie było, z upływem dwóch lat od dnia, w którym przekazano ostatnią wiadomość na temat statku lub okrętu.
Jeśli zaginięcie osoby miało związek z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia w przypadkach wcześniej nieprzewidzianych, może ona zostać uznana za zmarłą, gdy minie rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało lub zgodnie z ustalonymi okolicznościami powinno było ustać.
Kto może złożyć wniosek o uznanie za zmarłego
Sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zaginionego rozpoznaje sprawy o uznanie za zmarłego jedynie na wniosek. Wniosek taki może złożyć nie tylko najbliższa rodzina zmarłego, ale również każdy zainteresowany. W przypadku braku możliwość ustalenia właściwości miejscowej sądu, sprawami o uznanie za zamarłego zajmować się będzie sąd dla m. st. Warszawy. Należy pamiętać, iż złożenie wniosku o uznanie zaginionej osoby za zmarłą, może nastąpić najwcześniej rok przed terminem, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Jedynie w sytuacji, gdy uznanie za zmarłego może nastąpić po upływie roku lub krótszego terminu, wniosek o uznanie za zmarłego można złożyć dopiero po upływie tego terminu.
Kiedy następuje śmierć
Sąd rozpatrując wniosek o uznanie za zmarłego określić musi moment domniemanej śmierci. Zgodnie z przepisami datę zgonu ustala się według najbardziej prawdopodobnej chwili wystąpienia okoliczności będącej przyczyną śmierci. W sytuacji, gdy termin ten jest niemożliwy do określenia, śmierć ustala się pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
