Subskrybuj nas na Youtube
Adam Wiśniewski jest zatrudniony od 1 października 2012 r. na stanowisku konstruktora na podstawie umowy o pracę w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ABRA, zajmującej się produkcją elementów infrastruktury drogowej. Na podstawie podpisanego przez strony aneksu do umowy o pracę od 1 kwietnia 2013 r. zakresem jego obowiązków objęte zostały także prace nad nowymi rozwiązaniami oraz ulepszeniami rozwiązań już istniejących i oferowanych przez spółkę na rynku – od tego też dnia został oddelegowany do specjalnego zespołu konstruktorów.
Od połowy 2013 r. Adam Wiśniewski pracował nad nowym rodzajem słupka parkingowego z zamkiem szyfrowym. Rozwiązanie wraz z dokumentacją techniczną zostało przekazane głównemu konstruktorowi spółki 1 grudnia 2013 r. Podobnie jak pozostali pracownicy 6 grudnia 2013 r. otrzymał premię mikołajkową od pracodawcy w wysokości 500 zł. Po niewielkich modyfikacjach 15 stycznia 2014 r. podjęto decyzję o wdrożeniu nowego rozwiązania i od kwietnia 2014 r. rozpoczęto produkcję słupka parkingowego CP 500L. Równocześnie zarząd spółki ABRA zdecydował o zgłoszeniu rozwiązania do ochrony patentowej. Zgłoszenia takiego dokonano 3 lutego 2014 r. i wskazano w nim Adama Wiśniewskiego jako twórcę wynalazku. Patent na wynalazek został udzielony 20 lipca 2016 r.
Adam Wiśniewski w sierpniu 2016 r. zgłosił się do pracodawcy z żądaniem wypłaty dodatkowego wynagrodzenia za okres od 3 lutego 2014 r., tj. od dnia dokonania zgłoszenia patentowego z tytułu dokonania wynalazku, na podstawie którego wyprodukowano produkt będący w świetle raportów spółki ABRA najlepiej sprzedającym się towarem na rynku w 2015 r. Żądane wynagrodzenie określił jako 30 proc. wielkości dochodów osiągniętych przez spółkę w związku ze sprzedażą słupka parkingowego CP 500L. Pracodawca odmówił wypłaty dodatkowego wynagrodzenia pracownikowi, twierdząc, że wynalazku dokonano w ramach wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę, a pracownik w grudniu 2013 r. dostał dodatkowe wynagrodzenie, które w ocenie pracodawcy było właśnie taką premią za dokonanie tego wynalazku. W tej sytuacji pracownik zażądał przeniesienia na siebie praw wynikających z udzielonego patentu, twierdząc, że pracodawca uzyskał patent bezprawnie.
Czy odmowa pracodawcy wypłaty dodatkowego wynagrodzenia z tytułu dokonania wynalazku przez pracownika była uzasadniona? Czy uiszczona premia mikołajkowa może zostać uznana za wypłatę takiego wynagrodzenia? Czy twierdzenie pracownika, że to jemu, a nie pracodawcy, przysługują prawa z udzielonego patentu, w sytuacji gdy ten ostatni nie wypłaca mu dodatkowego wynagrodzenia, jest uzasadnione?
Co do zasady prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawo do wynagrodzenia za wynalazek oraz wymieniania jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach przysługuje twórcy wynalazku (art. 8 i art. 11 ust. 1 ustawy – Prawo własności przemysłowej; dalej: p.w.p.). Przyjmuje się, że twórcą wynalazku jest osoba wnosząca wkład intelektualny w powstanie rozwiązania, a nie wykonująca jedynie czynności techniczne i pomocnicze, zapewniająca finansowanie projektu, dostarczająca próbek lub materiałów czy pomieszczeń laboratoryjnych.
Wyjątkiem od tej zasady są niewątpliwie regulacje dotyczące wynalazków pracowniczych, a zatem sytuacje, w których dokonanie wynalazku następuje w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy. Wówczas prawo do patentu przysługuje z mocy samego prawa pracodawcy (art. 11 ust. 3 p.w.p.). Wskazuje się, że nawet wynalazki dokonane poza umową, jeżeli wykonanie określonego rozwiązania pozostaje w ścisłym związku z zadaniami przewidzianymi w umowie o pracę, również mogą być podobnie kwalifikowane (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 czerwca 2008 r., sygn. akt I ACA 499/08, POSAG 2009, nr 1, poz. 5). Ważne jest przy tym, że aby doszło do skutecznego nabycia takiego prawa, pracodawca powinien angażować się w prace nad wynalazkiem finansowo, organizacyjnie czy też warsztatowo (tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2010 r., sygn. akt II PK 260/09, OSNAPiUS 2011, nr 17–18, poz. 226), a nie polegać tylko na kompetencjach, wiedzy czy doświadczeniu pracownika. Co istotne, strony w umowie mogą postanowić inaczej i pracownik może zachować dla siebie wszystkie przysługujące mu jako twórcy wynalazku uprawnienia.
A zatem w niniejszej sprawie prawo do uzyskania patentu i tym samym prawa wynikające z uzyskanego patentu przysługują pracodawcy – spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ABRA; niekwestionowanym przez strony faktem jest bowiem stworzenie wynalazku w ramach wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę, przy jednoczesnym zaangażowaniu pracodawcy w proces twórczy. Tym samym żądanie pracownika przeniesienia praw z patentu na niego jako twórcę, w związku z tym że pracodawca nabył paten bezprawnie, jest nieuzasadnione.
Dodatkowe wynagrodzenie
Co do zasady pracownikowi z tytułu dokonania wynalazku przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Zgodnie z art. 22 ust. 1 p.w.p., jeżeli pracownik i pracodawca nie umówili się inaczej, twórca wynalazku ma prawo do wynagrodzenia za korzystanie z tego wynalazku przez przedsiębiorcę, gdy prawo korzystania z niego bądź prawo do uzyskania patentu przysługuje przedsiębiorcy na podstawie art. 11 ust. 3 p.w.p. Tym samym wiele pozostaje w rękach pracownika i pracodawcy – możliwe jest zarówno zrzeczenie się dodatkowego wynagrodzenia przez zatrudnionego, co powinno być uczynione na piśmie, jak i umówienie się przez strony na dowolne, satysfakcjonujące obie strony wynagrodzenie (wraz z określeniem jego wysokości i sposobu płatności). Strony mogą w szczególności uzgodnić rekompensatę w postaci gwarancji awansu dla pracownika i związanych z tym wyższych zarobków czy stałego dodatku do wynagrodzenia – w tym zakresie co do zasady obowiązuje swoboda kontraktowania. Nie ulega jednak wątpliwości, że tak jak dla zawarcia każdej innej umowy ważna jest świadomość i zgodna wola stron poddania się jej skutkom prawnym. Tym samym nieuzasadnione jest twierdzenie pracodawcy, że premia okolicznościowa wypłacona twórcy wynalazku pracowniczego, podobnie jak i innym pracownikom, stanowi dodatkowe wynagrodzenie za korzystanie z wynalazku.
Gdy w omawianym zakresie brak stosownych postanowień umownych pomiędzy stronami, zastosowanie ma regulacja zawarta w przywołanym art. 22 p.w.p. Zgodnie z nią, jeżeli strony nie uzgodniły wysokości dodatkowego wynagrodzenia, to wynagrodzenie ustala się – najczęściej w postępowaniu sądowym – w słusznej proporcji do korzyści osiąganych przez pracodawcę z wynalazku, z uwzględnieniem okoliczności, w jakich wynalazek został dokonany, a w szczególności zakresu udzielonej twórcy pomocy przy dokonaniu wynalazku oraz zakresu obowiązków pracowniczych twórcy w związku z dokonaniem wynalazku. W praktyce oznacza to, że aby roszczenia twórcy o wynagrodzenie w stosunku do pracodawcy były skuteczne, konieczne jest zaistnienie dwóch przesłanek:
rozpoczęcie korzystania przez pracodawcę, będącego przedsiębiorcą, z określonego rozwiązania orazosiągnięcie przez niego korzyści majątkowych w związku z korzystaniem z tego rozwiązania.
Podkreślił to w szczególności Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 26 września 2013 r. (sygn. akt I ACA 699/13, OSG 2014, nr 10, poz. 78).
Jak wynika z powyższego przepisu, ustalenie satysfakcjonującej sumy dodatkowego wynagrodzenia opiera się na klauzuli słusznościowej. Odwołanie się do „słusznej proporcji” wynagrodzenia do korzyści osiąganych przez pracodawcę pozwala sądowi na znaczną uznaniowość w tym zakresie. Określając je, sąd może pomocniczo sięgać do takich kwestii, jak: zakres pomocy udzielonej twórcy przy dokonaniu wynalazku oraz zakres obowiązków pracowniczych twórcy w związku z dokonaniem wynalazku. Tym samym im większa pomoc przedsiębiorcy, tym mniejsze wynagrodzenie jest należne twórcy. W szczególności jeżeli ten ostatni tworzy rozwiązanie w związku z wykonywaniem umowy o pracę, w ramach której jest zobligowany do dokonywania wynalazków, to wynagrodzenie mu należne może być mniejsze. Zazwyczaj przyjmuje się, że wynagrodzenie należne twórcy nie powinno przekraczać 10 proc. korzyści uzyskanych przez przedsiębiorcę. Wynagrodzenie to wypłacane jest albo jednorazowo, albo w ratach. Wybór formy płatności przysługuje dłużnikowi, tj. przedsiębiorcy.
W tym miejscu należy jednak wskazać, że zgodnie z art. 23 p.w.p. tak ustalone, dodatkowe wynagrodzenie twórcy wynalazku powinno być podwyższone, jeżeli korzyści osiągnięte przez przedsiębiorcę okażą się znacząco wyższe od korzyści przyjętych za podstawę do ustalenia wypłaconego wynagrodzenia. [ramka]
Za jaki okres
Zgodnie z art. 22 ust. 4 p.w.p. całość wynagrodzenia wypłaca się najpóźniej w ciągu dwóch miesięcy od dnia uzyskania pierwszych korzyści z wynalazku. W przypadku wypłaty wynagrodzenia w częściach jego pierwszą część wypłaca się w terminie, o którym mowa w zdaniu poprzednim, a pozostałe części – najpóźniej do dwóch miesięcy po upływie każdego roku, jednak wynagrodzenie powinno zostać uiszczone za okres nie dłuższy niż pięć lat, licząc od dnia uzyskania pierwszych korzyści. Tym samym kluczowy dla omawianej kwestii jest nie fakt dokonania zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP w celu uzyskania ochrony czy wdrożenia projektu i rozpoczęcia produkcji, lecz moment uzyskiwania realnych korzyści.
Pojęcie korzyści powinno być utożsamiane z zyskiem po stronie przedsiębiorcy. Z momentem rozpoczęcia przez przedsiębiorcę faktycznego korzystania z wynalazku oraz osiągania z tego tytułu określonych profitów po stronie twórcy powstaje wierzytelność z tytułu wynagrodzenia, a po stronie przedsiębiorcy obowiązek jej zaspokojenia (z tym, że jej wymagalność następuje dopiero w terminie zapłaty, który wyznacza upływ dwóch miesięcy od uzyskania pierwszych korzyści oraz od początku każdego kolejnego roku korzystania z wynalazku). Jak już wspomniano, prawo twórcy do omawianego wynagrodzenia istnieje jedynie przez okres pięciu lat korzystania przez przedsiębiorcę z projektu wynalazczego.
W świetle powyższego należy uznać, że w omawianej sprawie zgłoszenia patentowego dokonano prawidłowo, a prawo do patentu z mocy art. 11. ust. 3 p.w.p. przysługuje pracodawcy. Jednocześnie pracownik został prawidłowo wskazany w tym zgłoszeniu jako twórca, a tym samym jego prawa osobiste jako twórcy zostały zachowane. Odmowa wypłaty dodatkowego wynagrodzenia przysługującego zatrudnionemu z tytułu dokonania wynalazku pracowniczego nie powoduje przyznania mu żadnych instrumentów prawnych, które powodowałyby przymusowy transfer praw z patentu z pracodawcy na pracownika. Aby właścicielem patentu stał się zatrudniony, potrzebny jest konsensus obu stron. Pracownikowi w tej sytuacji przysługuje jedynie roszczenie o zapłatę należnego wynagrodzenia, oczywiście jeżeli jest przeterminowane (tj. upłynął termin jego zapłaty), to wraz z odsetkami.
5 lat przez taki okres korzystania przez przedsiębiorcę z projektu wynalazczego pracownik twórca ma prawo do dodatkowego wynagrodzenia (od dnia uzyskania pierwszych korzyści przez pracodawcę)
!Wypłata wynagrodzenia dla pracownika za dokonanie wynalazku zależy nie od tego, kiedy zostało dokonane zgłoszenie do Urzędu Patentowego RP, ani kiedy wdrożono projekt czy rozpoczęto produkcję, lecz od momentu uzyskiwania przez przedsiębiorcę realnych korzyści z tego tytułu.
WAŻNE
Jeżeli dokonanie wynalazku następuje w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy, prawo do patentu przysługuje z mocy samego prawa pracodawcy. Zasadę tę można jednak zmodyfikować w umowie.
Właściwy sąd i procedura
Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia na podstawie art. 22 p.w.p., którego źródłem są stosunki prawne z zakresu prawa pracy, rozpoznawane są zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 marca 2016 r. (sygn. akt III PZP 8/15, mającą moc zasady prawnej) przez sądy powszechne na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego dla spraw z zakresu prawa pracy. Uzasadniając orzeczenie, SN wskazał, że prawa dotyczące wynalazków pracowniczych są związane ze stosunkiem pracy.
Co prawda sprawa dotycząca wynagrodzenia za korzystanie przez pracodawcę z wynalazku pracownika nie jest sprawą ze stosunku pracy, ale roszczenia z niej wynikające są roszczeniami związanymi ze stosunkiem pracy. Tym samym do sprawy takiej należy odpowiednio zastosować przepisy dotyczące postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy.
Podstawa prawna
Art. 8, 11, 22 i 23 ustawy z 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410 ze zm.).
Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
