Subskrybuj nas na Youtube
Sugestie zawarte w felietonie Rafała Fronczka – prezesa Krajowej Rady Komorniczej („Zbyt słaba ochrona 500+ przed egzekucją komorniczą” – DGP 56/2016) – wymagają co najmniej kilku uwag i wyjaśnień.
W felietonie stwierdzono, że wystąpienie KRK do pani premier podyktowane było wyłącznie troską o właściwą realizację programu 500+. Należy zatem zauważyć, że przejawem troski samorządu komorników sądowych (samorządu funkcjonariuszy publicznych) winno być przede wszystkim przestrzeganie prawa. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy przepisy k.p.c., które wejdą w życie 1 kwietnia 2016 r., w sposób jednoznaczny gwarantują interesy osób uprawnionych do pobierania świadczeń wychowawczych z programu 500+. Elementem tej troski powinna być również odpowiedzialność za wygłaszane publicznie opinie, zwłaszcza gdy odnoszą się do odosobnionych zapatrywań prawnych judykatury (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 67/14).
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że komornicy, dokonując zajęć rachunków bankowych, powinni wyraźnie wskazywać świadczenia wychowawcze jako niepodlegające zajęciu, co pozwoli właściwie określić jego zakres. Po wtóre, wbrew przytaczanym w felietonie poglądom, świadczenie wychowawcze nie podlega zajęciu w żadnej postaci, zaś pogląd, jakoby środki wpłacone na rachunek bankowy traciły swoją tożsamość, jest oderwany zarówno od literalnej, jak i systemowej wykładni art. 833 par. 6 k.p.c. Pomija też choćby stanowisko wyrażone w uzasadnieniu uchwały SN z 26 lutego 2015 r. (III CZP 104/14), w którym stwierdzono, że decydujące dla wyznaczenia granic przedmiotowych wyłączenia spod egzekucji (...) jest pochodzenie środków. Znamienne jest, że przedstawiona w felietonie argumentacja odnosi się do przywołanych bardzo ogólnie wypowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości sprzed wielu lat i w odmiennym – w kontekście wchodzącej w życie 1 kwietnia 2016 r.nowelizacji k.p.c. – stanie prawnym. Argumentacja ta całkowicie pomija zaś treść rozważań przedstawionych przez sekretarza stanu Patryka Jakiego w piśmie z 18 marca 2016 r. skierowanym do Krajowej Rady Komorniczej, w którym wykluczono dopuszczalność egzekucji ze świadczenia wychowawczego.
Należy zatem powtórzyć, że regulacje zawarte w art. 831–833 k.p.c. nieprzypadkowo zostały umieszczone przez ustawodawcę w dziale V Tytułu I Części Trzeciej kodeksu, a zatem wśród przepisów ogólnych dotyczących wszystkich rodzajów egzekucji. Zostały tym samym „wyjęte przed nawias”. Tymczasem przepisy o egzekucji z rachunków bankowych i egzekucji z innych wierzytelności zawarto w Tytule II poświęconym egzekucji świadczeń pieniężnych. Już tylko systematyka tych unormowań świadczy, że przepisy o włączeniach spod egzekucji mają walor ogólny i znajdują zastosowanie niezależnie od tego, jakiego rodzaju egzekucję skierowano przeciwko dłużnikowi. Świadczenie wolne od egzekucji nie może zatem jej podlegać niezależnie od tego, czy przybiera postać wierzytelności o jego wypłatę, określonej sumy w gotówce, czy też znajduje się na rachunku bankowym.
Na gruncie literalnego brzmienia art. 833 par. 6 k.p.c. nieuprawniony jest więc pogląd, że dotyczy on jedynie świadczeń należnych dłużnikowi, jednakże tylko świadczeń niepodjętych. Wykładnia taka byłaby bowiem sprzeczna z jedną z podstawowych zasad wykładni, wyrażonej w paremii: lege non distinguente nec nostrum distinguere (gdy ustawa nie rozróżnia, nie do nas należy rozróżnianie). Przepis mówi bowiem, bez dalszych rozróżnień, o świadczeniach jako takich, a nie wierzytelności o wypłatę świadczenia. Nie odnosi się też do żadnego konkretnego rodzaju egzekucji. Pojęcie świadczenia może zaś, na gruncie prawa cywilnego, oznaczać zarówno określoną wierzytelność ze stosunku obligacyjnego (np. o zapłatę określonej sumy pieniężnej), jak i świadczenie już spełnione. Dlatego świadczenie pieniężne podlegające ochronie na mocy art. 833 par. 6 k.p.c. – wbrew poglądowi prezesa KRK – zachowuje swój charakter, niezależnie od formy jego spełnienia.
Są również inne argumenty za tym, że świadczenie wychowawcze, które z dniem 1 kwietnia 2016 r. poszerzy katalog świadczeń wymienionych dotychczas w art. 833 k.p.c., niezależnie od postaci, nie może być przedmiotem egzekucji. Świadczenie to odpowiada bowiem warunkom, o których mowa w art. 831 par. 1 pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi zaś, że nie podlegają egzekucji sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele. Regulacja ta ma zatem charakter otwarty, wskazując jedynie cechy sum niepodlegających egzekucji. Nie wyklucza to przyjęcia, że konkretne świadczenie spełniające warunki z art. 831 par. 1 pkt 2 k.p.c. może również spełniać warunki opisane w innych przepisach o świadczeniach niepodlegających egzekucji. Taki zbieg przepisów oczywiście nie prowadzi do uznania, że np. regulacje art. 831 par. 1 pkt 2 i art. 833 par. 6 k.p.c. się wykluczają. Przeciwnie, możemy mówić o celowej, przyjętej przez ustawodawcę skumulowanej ochronie świadczeń o istotnym znaczeniu społecznym. Świadczenie wychowawcze powinno być traktowane jako suma przyznana przez Skarb Państwa na specjalne cele, bowiem jego celem zgodnie z ustawą jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Wprawdzie świadczenia wychowawcze będą wypłacane przez właściwych wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast, jednak realizacja tego zadania mieści się w zakresie zadań administracji rządowej. Zachodzą tym samym podstawy, aby uznać świadczenie wychowawcze za niepodlegające egzekucji nie tylko na podstawie art. 833 par. 6 k.p.c., lecz również z mocy art. 831 par. 1 pkt 2 k.p.c. W konsekwencji oznacza to, że do jego ochrony znajdzie także zastosowanie art. 831 par. 2 k.p.c., wyłączający spod egzekucji sumy i świadczenie już wypłacone.
Wydaje się więc, że samorząd komorniczy, kierując się troską o właściwą realizację programu 500+, powinien skupić się na właściwej wykładni przepisów i przestrzegać komorników przed ich łamaniem.