Subskrybuj nas na Youtube
„Odpowiedzialność prokurenta 2016” – takie hasło sugeruje popularna wyszukiwarka internetowa. Kierując się podpowiedzią, trafiamy na liczne publikacje zwiastujące zasadnicze zmiany prawa upadłościowego od stycznia 2016 r. Czytamy w nich o obciążeniu prokurentów odpowiedzialnością za zobowiązania dłużnika. W naszej ocenie nie można zgodzić się jednak z takim stanowiskiem.
Od 1 stycznia bieżącego roku obowiązują zmiany wprowadzone do ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233, dalej: p.u.n.), dotyczące m.in. przepisów o podmiotach uprawnionych (art. 20 p.u.n.) i zobowiązanych (art. 21 p.u.n.) do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Osoby zobowiązane do złożenia takiego wniosku ponoszą szczególną odpowiedzialność w przypadku zaniechania w tym przedmiocie.
Niedługo po przyjęciu tych przepisów w mediach pojawiło się wiele opinii zwiastujących duże zmiany dla prokurentów. Polegać one miały na obciążeniu prokurentów odpowiedzialnością za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Osoby prezentujące takie poglądy opierają je głównie na zmianie wprowadzonej w art. 21 ust. 2 p.u.n. Polega ona na wskazaniu (zaś – w naszej ocenie – wyłącznie dookreśleniu), że obowiązek ten spoczywa „na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami”.
W naszej ocenie uznać należy wprost przeciwnie: aktualna treść przepisów stanowi raczej wyrażone wprost zawężenie katalogu osób zobowiązanych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W konsekwencji zasadne jest przyjęcie, iż modyfikacja art. 21 ust. 2 p.u.n. nie wprowadziła żadnego novum na gruncie prawa upadłościowego. Dokonaną zmianę określić należy raczej jako mającą charakter redakcyjny. Artykuł 21 ust. 2 p.u.n. w brzmieniu przed dokonaniem nowelizacji, za zobowiązanego do złożenia wniosku o upadłość uznawał każdego, kto ma prawo reprezentować dłużnika sam lub łącznie z innymi osobami. Ówczesna redakcja tego przepisu budziła wątpliwości w doktrynie prawa, która za osobę reprezentującą przedsiębiorcę uznaje także prokurenta. W związku z tymi wątpliwościami interpretacji omawianego przepisu dokonał także Sąd Najwyższy i uznał, iż prokurent nie jest zobowiązany do zgłoszenia wniosku o zgłoszenie upadłości. Tym samym również nie dotyczą go konsekwencje wynikające z ewentualnych zaniechań w tym przedmiocie.
Aktualne brzmienie art. 21 ust. 2 p.u.n. naszym zdaniem należy rozumieć w ten sposób, że aby dana osoba mogła zostać uznana za zobowiązaną do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, musi jednocześnie dysponować prawem do prowadzenia spraw dłużnika oraz jego reprezentowania. Bez znaczenia jest przy tym, czy wykonuje swoje prawa samodzielnie, czy łącznie z innymi osobami. Nie można uznać zatem za taką osobę prokurenta. Prokurent co prawda przedsiębiorcę reprezentować może, jednakże nie ma uprawień do prowadzenia jego spraw, tj. do podejmowania decyzji np. gospodarczych, w sferze stosunków wewnętrznych.
Dodanie w drodze nowelizacji art. 21 ust. 2 p.u.n. dodatkowej przesłanki, tj. przesłanki posiadania prawa do prowadzenia spraw dłużnika, oraz połączenie jej z dotychczasową przesłanką prawa do reprezentacji za pomocą spójnika „i” jest naturalnym wyjściem ustawodawcy naprzeciw ugruntowanej już wykładni prawa. Zmiana ta wydaje się usuwać wszelkie wątpliwości co do zakresu podmiotowego przepisu. Ze wskazanych powodów stanowisko, jakoby grono osób zobligowanych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości miało się powiększyć, jest niezasadne.
Ponadto określone w art. 21 ust. 2 p.u.n. prawa (do prowadzenia spraw i reprezentacji dłużnika) wynikać powinny z ustawy, umowy spółki lub statutu. Uprawnienie prokurenta do reprezentacji przedsiębiorcy nie wynika zaś z żadnego z tych źródeł. Ustanowienie prokury następuje bowiem w drodze czynności prawnej.
Odnieść należy się także do uzasadnienia omawianej zmiany. Zgodnie z nim miała ona na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości właśnie co do uprawnienia do składania wniosku o ogłoszenie upadłości przez prokurentów. Jak czytamy, „co prawda, zgodnie z dominującym w literaturze poglądem, prokurent nie jest legitymowany do złożenia wniosku, aczkolwiek problem ten nie jest postrzegany jednolicie. Pewność prawa wymaga, aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości”. W cytowanym fragmencie uzasadnienia nie wskazano, w jaki sposób ustawodawca postanowił zlikwidować wątpliwość interpretacyjne. Uznać należy jednak, że przychylił się do dominującego poglądu o braku legitymacji prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Gdyby ustawodawca zdecydował się podzielić pogląd mniejszościowy, założenie racjonalnego ustawodawcy pozwala sądzić, iż przedstawiłby wówczas motywy wprowadzenia tak istotnej zmiany.
Podsumowując, ostatnia nowelizacja prawa upadłościowego nie zmieniła sytuacji prawnej prokurenta. W naszej opinii prokurent nadal pozostaje nieobciążony ciężarem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Tym samym nadal nie ponosi odpowiedzialności za uchybienie obowiązkowi podjęcia stosownych działań.
Osoby zobowiązane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek ich zaniechania
ORZECZNICTWO
Wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2013 roku, sygn. akt V CSK 177/12