Wielokrotne składanie wniosków o przyznanie pełnomocnika z urzędu w przypadku ukrywania przed sądem swojego majątku, to nadużycie prawa.

Sprawa dotyczyła warunków zabudowy, a R. P. chciał zaskarżyć decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Poznaniu korzystając z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Złożył więc w tej sprawie wniosek. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu odmówił mu jednak przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, czyli obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego czy adwokata. Wskazał, że jest to kolejne pismo tego pana zawierające wniosek o przyznanie prawnika do pomocy w postępowaniu, zaś on wciąż nie wykazał jak dokładnie wygląda jego sytuacja materialna. W odpowiedzi skarżący przesłał zatem wypełniony formularz, podając, że utrzymuje się ze zbieractwa surowców wtórnych, żywi się w jadłodajni Caritasu i korzysta z noclegowni, gdyż jest osobą bezdomną. Jednocześnie wskazał adres zamieszkania.

Udziały za 100 tys. zł

W ocenie sądu mężczyzna nie przedstawił rzetelnie – za pomocą stosownych dokumentów – swojej sytuacji majątkowej. Wniosek po raz kolejny miał zatem charakter lapidarny, z powołaniem się na całkowity brak źródeł dochodu. W ocenie sądu wniosek nie zawierał również pełnej informacji umożliwiającej ocenę zdolności do poniesienia kosztów postępowania w tej sprawie. Sąd przypomniał przy tym o wyjątkowym charakterze instytucji prawa pomocy. I wskazał, że zna z urzędu okoliczność zainicjowania przez skarżącego szeregu postępowań, w których złożył on wnioski o prawo pomocy. Podmiot, który ma rozległe interesy i chroniąc je realizuje swoje prawo do sądu inicjując szereg postępowań, nie narazi się na ocenę, że takim działaniem nadużywa swego prawa, jeżeli jest to adekwatne do sytuacji, w jakiej się znajduje. Jednak w tej sprawie to cechą charakterystyczną wszystkich składanych skarg przez R. P. jest towarzyszący im wniosek o prawo pomocy, w którym strona nie wyjaśnia swej sytuacji materialnej, składając lapidarne oświadczenie o braku jakichkolwiek środków finansowych. Sądowi tymczasem z urzędu wiadomym było, że skarżący pełnił funkcję prezesa zarządu w spółce, a do maja 2012 r. był udziałowcem tej spółki. Udziały o łącznej wartości 100 tys. zł zbył na rzecz brata. Ostatecznie WSA uznał, że domaganie się przez skarżącego prawa pomocy w zakresie całkowitym w tej sprawie, bez wyjaśnienia swej sytuacji majątkowej stanowi nadużycie tego prawa. Mężczyzna wniósł zażalenie.

Brak dowodów

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił zażalenie. Wyjaśnił, że zgodnie z art. 246 par. 1 pkt 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2002 nr 153 poz. 1270) stronie może zostać przyznane prawo pomocy w zakresie całkowitym, gdy wykaże, że nie jest ona w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Zasadą postępowania sądowoadministracyjnego jest przy tym obowiązek ponoszenia kosztów sądowych przez wnoszącego skargę. Zwolnienie od tegoż obowiązku ma charakter wyjątkowy i muszą za nim przemawiać uzasadnione okoliczności faktyczne wskazujące, że obiektywna sytuacja finansowa strony nie daje jej możliwości zgromadzenia żadnych (jakichkolwiek) środków na poniesienie kosztów sądowych. Z konstrukcji przepisu wynika, że to na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania, iż znajduje się w sytuacji materialnej uprawniającej do przyznania pomocy we wnioskowanym zakresie. Strona powinna zatem podejmować takie czynności, które przekonałyby sąd, co do zasadności przyznania jej prawnika. W okolicznościach tej sprawy sąd I instancji zasadnie odmówił mężczyźnie przyznania prawa pomocy z uwagi na brak jakiejkolwiek współpracy w wyjaśnieniu jego sytuacji majątkowej i osobistej. Skarżący, składając kolejny wniosek o przyznanie pełnomocnika, ponownie nie wyjaśnił swojej sytuacji materialnej, ograniczając się jedynie do składania oświadczeń o braku środków finansowych, nie popartych przy tym żadnymi obiektywnymi, weryfikowalnymi dowodami. Słusznie również sąd I instancji - zdaniem NSA - upatruje w działaniach mężczyzny, polegających na wielokrotnym składaniu w sprawie wniosków o przyznanie prawa pomocy, znamion nadużycia prawa tym bardziej, że wymieniane przez WSA okoliczności, poddają w wątpliwość zgodności z prawdą składanych przez skarżącego oświadczeń o swojej sytuacji majątkowej.

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 lutego 2016 r., sygn. akt II OZ 115/16