Zasądzany zwrot kosztów procesu karnego powinien zapewniać uniewinnionemu pokrycie pełnych wydatków, jakie poniósł na obrońcę. Obecne regulacje nie w każdej sytuacji to gwarantują. Na problem w liście do ministra sprawiedliwości zwrócił uwagę Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich.
Chodzi o przepisy rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) i analogicznego dotyczącego radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804). Rzecznik podkreśla, że mimo iż są nowe – obowiązują od 1 stycznia tego roku – to powielają rozwiązania zawarte w tych, które obowiązywały przez ostatnie 13 lat. W ich świetle opłaty stanowiące podstawę zasądzania kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich ustala się z uwzględnieniem stawek minimalnych; z tym, że opłatę w sprawach wymagających przeprowadzenia rozprawy ustala się w wysokości przewyższającej stawkę minimalną, ale bez przekraczania jej sześciokrotności.
W ocenie dr. Bodnara rozwiązania te nie będą budzić zastrzeżeń w sprawach przeciętnych, tj. takich, których charakter i przebieg faktyczny nie powodują nadmiernego wydłużenia postępowania. „Dostrzec jednak wypada, że praktyka sądów polskich w zakresie postępowania karnego często dostarcza przykłady spraw szczególnie zawiłych, w których czas trwania postępowania wydłuża się od kilku do kilkunastu lat” – zwraca uwagę RPO.
Dodaje, że tak uciążliwa ingerencja w życie jednostki często zmusza do skupienia centrum życiowego na rzeczywistości procesowej. Dlatego w momencie, gdy wskutek uniewinnienia bądź umorzenia postępowania sądowego okazuje się, że obywatel był bezpodstawnie zmuszany do wieloletniego udziału w bezprzedmiotowym procesie karnym, podstawowym obowiązkiem państwa jest chociażby wyrównać straty poniesione przez niego z tytułu obrony niewinności. Opisywane rozporządzenia nie przewidują jednak mechanizmów, które pozwalałyby sądom – w nadzwyczaj skomplikowanych i długotrwałych sprawach – urealnić zwrot kosztów za czynności obrońców.
„Istnieje potrzeba wprowadzenia do wymienionych rozporządzeń ministra sprawiedliwości niezbędnych zmian, które zapewnią stworzenie podstaw normatywnych do wzmocnienia konstytucyjnie zagwarantowanego każdej jednostce prawa do obrony. Uprzejmie proszę pana ministra o rozważenie dokonania analizy problematyki poruszonej w niniejszym wystąpieniu oraz poinformowanie mnie o stanowisku zajętym w sprawie” – kończy list rzecznik praw obywatelskich.