Subskrybuj nas na Youtube
Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu zajmie się sprawą mężczyzny, który od sześciu miesięcy przebywa w szpitalu psychiatrycznym. Oskarżony zaatakował swoich rodziców, nie zadając im jednak poważnych obrażeń. W opinii rodziców i pełnomocnika - stan psychiczny mężczyzny, już w toku postępowania przed sądem, znacznie się poprawił. Sąd jednak, uznawszy go za niepoczytalnego, umieścił go w szpitalu psychiatrycznym.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka sporządziła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, reprezentując mężczyznę umieszczonego w zakładzie psychiatrycznym. Wnioskodawcy wskazują na uchybienia jakich dopuściły się sądy krajowe. Spór dotyczy wydania orzeczenia na podstawie „nieaktualnej” opinii biegłych.
Prawomocne postanowienie na mocy opinii psychiatrycznej sprzed roku
Decyzją sądu, mężczyzna, który zaatakował rodziców, od sierpnia 2015 roku przebywa w szpitalu psychiatrycznym. Wszczęto przeciwko niemu postępowanie karne, w którym znaczącą rolę odegrała analiza psychiatryczna sporządzona na etapie postępowania przygotowawczego. Mimo zapewnień rodziców o poprawie stanu zdrowia mężczyzny, biegli uznali, że w trakcie popełnienia czynu mężczyzna był niepoczytalny, „skazując” go na pobyt w zakładzie. Sugerując się tą opinią, prokurator wnioskował o umorzenie sprawy i umieszczenie mężczyzny w szpitalu psychiatrycznym.
„Niestety, sądy obu instancji zdecydowały o umieszczeniu skarżącego w szpitalu psychiatrycznym. Co istotne, w toku postępowania mężczyzna nie został poddany ponownemu badaniu psychiatrycznemu. Prawomocne postanowienie zostało więc wydane w oparciu o opinię psychiatryczną, sporządzoną ponad rok wcześniej, w trakcie postępowania przygotowawczego”- wnioskuje Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
Europejska Konwencja Praw Człowieka a praktyka polska
Orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie psychiatrycznym, tak jak w opisywanym przypadku, wydawane są na podstawie przepisów kodeksu karnego z 1997 roku. Określają one warunki pozbawienia wolności m.in. osób niepoczytalnych, które z przyczyn medycznych nie ponoszą konsekwencji karnych. Umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym jest wówczas „środkiem zabezpieczającym”.
W myśl przepisów prawa jest on stosowany „tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego (…) przed orzeczeniem tego środka, sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologów”.
Prawo na szczeblu europejskim definiowane przez Europejską Konwencję Praw Człowieka, wydaje się być spójnym z powyższym. Mówi, że nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem określonych przypadków. Jednym z tym przypadków jest prawomocny wyrok sądu.
Trudno zatem gołym okiem dostrzec przesłanki, na podstawie których ETPC mógłby podważyć legalność w działaniach sądów niższych instancji. Zadaniem trybunału jest także rozpatrzenie orzeczenia sądów krajowych w omawianej sprawie przez pryzmat kryterium celowości i konieczności. Podobne sprawy polskie, skierowane do Strasburga, pomimo swojego jednostkowego charakteru, upowszechniły wyrok trybunału.
„Trybunał stwierdził naruszenie art.5 §1 Konwencji”
Tożsame sprawy, w których ETPC miał decydujący głos, zapisały się w historii orzecznictwa pod nazwą „Witek przeciwko Polsce” i „Biziuk przeciwko Polsce”.
Przedmiotem pierwszej z nich jest „wykonanie środka zabezpieczającego” w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym dopiero kilka lat po orzeczeniu sądu. Kobieta, wobec której wykonano środek zabezpieczający, została umieszczona w zakładzie na kilka miesięcy, pomimo braku aktualnych danych co do stanu jej zdrowia. Trybunał dopatrzył się w tym przypadku naruszenia co najmniej dwóch zasad Konwencji. W myśl orzeczenia ETPC, polskie sądy przede wszystkim naruszyły przepisy mówiące o prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Trybunał orzekł także, że czynności sądowe nie były prowadzone bezzwłocznie.
Dwa lata później w 2012 roku, do Strasburga trafiła sprawa o bezprawne umieszczenie mężczyzny w zakładzie psychiatrycznym. W tym przypadku to sądy krajowe zadecydowały o zwolnieniu wykonywania tego środka zabezpieczającego tj. zwolniły mężczyznę ze szpitala. Jednak mimo postanowienia sądu, szpital psychiatryczny nie uczynił tego bezzwłocznie. ETPC stwierdził zatem naruszenie art. 5 Konwencji z powodu bezprawnego zatrzymania w szpitalu psychiatrycznym i zwłoki w postępowaniu sądowym.
Podstawa prawna:
Sprawa Witek przeciwko Polsce (skarga nr 13453/07), wyrok z 21 grudnia 2010 r.
Sprawa Biziuk przeciwko Polsce (skarga nr 24580/06), wyrok z 17 stycznia 2012 r.
Art. 93 i art. 94 Kodeksu Karnego z 1997
Art. 5 §1 i §4 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka